ruseTis eklesiis istoria (saleqcio kursi) nawili meore ... · reformis proeqtis avtorTa...

1

merab vaCnaZe, vaxtang guruli

ruseTis eklesiis istoria

(saleqcio kursi)

nawili meore

1801-1900

gamomcemloba ,,universali” Tbilisi

2009

2

saleqcio kursSi gaSuqebulia marTlmadidebluri eklesiis istoria XIX

saukuneSi.

redaqtori prof. giorgi papuaSvili

avtorebisgan

,,ruseTis eklesiis istoriis” saleqcio kursis meore nawili moicavs XIX

saukunes. zogierTi sakiTxis ganxilvam moiTxova mokled SevxebodiT XVIII saukunis

sakiTxebsac (petre I-is, ekaterine II-isa da sxva imperatorebis saeklesio politikas).

winaaRmdeg SemTxvevaSi, mkiTxvels gauWirdeboda improcesebis gaazreba, romelsac adgili

hqonda ruseTis eklesiaSi XIX sauuneSi. naSromSi ZiriTadi yuradReba gadatanilia ruseTis

saimperatoro karisa (imperatorebi aleqsandre I, nikoloz I, aleqsandre II, aleqsandre III)

saeklesio politikaze, ruseTis eklesiis uwmidesi sinodis saeklesio moRvaweobaze,

ruseTis eklesiaSi gatarebul reformebze, ruseTis eklesiis urTierTobaze romis

kaTolikur, uniatur da protestantul eklesiebTan, ruseTis teritoriaze mcxovreb

araqristian xalxebTan. calke Tavi eZRvneba saqarTvelosa da ruseTis eklesiebis

urTierTobas, saqarTvelos samociqulo marTlmadidebeli eklesiis avtokefaliis gauqmebas.

calke Tavadaa warmodgenili ruseTis eklesiis saganmanaTleblo kerebis istoria.

prof. merab vaCnaZe

prof. vaxtang guruli

3

Tavi pirveli. ruseTis marTlmadidebeli

eklesiis uwmidesi sinodi

aleqsandre I-is mefobis periodSi (1801-1825)

XIX saukunis damdegs imperator aleqsandre I-is (1801-1825) mier

gatarebuli reformebi eklesiasac Seexo. imperatoris uaxloesi Tanamoazre da

reformebis Semoqmedi iyo mixeil speranski (1772-1839). mixeil speranski saeklesio

wodebidan iyo da amdenad kargad icnobda ruseTis eklesiaSi Seqmnil viTarebas,

sasuliero wodebis mdgomareobas. mniSvnelovani iyo isic, rom mixeil speranskis

sasuliero ganaTleba hqonda miRebuli _ swavlobda jer vladimiris, Semdeg ki

peterburgis sasuliero seminariebSi. aleqsandre I-is TanamoazreTa wreSi (viqtor

kuCubei, pavle stroganovi, nikoloz novosilcevi, adam Cartoricki). mixeil

speranskis iniciativiT ixileboda samRvdeloebis ganaTlebis donis amaRlebisa da

materialuri uzrunvelyofis gaumjobesebis sakiTxi. am sakiTxze proeqtis momzadeba

Tavad mixeil speranskis hqonda davalebuli.

1803 wels ruseTis eklesiis uwmidesi sinodis ober-prokurorad dainiSna

imperatoris bavSvobis megobari da misi ndobiT aRWurvili piri a.n. golicini. axali

ober-prokurori ar iyo eklesiuri adamiani. igi eklesiisa da rwmenis sakiTxs XVIII

saukunis ganmanaTleblobis poziciidan uyurebda, erT xans sxvadasxva religiur

seqtebsac ki mfarvelobda. cxadia, aseTi adamiani ver iqneboda Sesaferisi ruseTis

eklesiis uwmidesi sinodis ober-prokuroris TanamdebobisaTvis. samagierod,

reformebis periodSi ruseTis eklesiis interesebis dacva Tavs idves uwmidesi

sinodis wevrebma: mitropolitma ambrosim (), episkoposebma: meTodem (smirnovma),

anastasim (bratanovski), evgenim (bolxovitinovma) da sxvebma. episkoposi meTode

wlebis ganavlobaSi voroneJis, kolomnis, tulisa da tveris warmatebiT iRwvoda

saswavleblis daarsebisa da sasuliero ganaTlebis sistemis gaumjobesebisaTvis.

mitropolit ambrosis, qorepiskopossa da staraia rusas episkopos evgenis ganaTleba

miRebuli hqondaTmoskovis sasulliero akademiasa da moskovis universitetrSi.

sasuliero ganaTlebis sistemis reformis proeqtis momzadeba episkopos meTodes

daevala. 1805 wlisaTvis mas ukve mzad hqonda reformis proeqtis is nawili,

romelic saswavlo da administraciul sakiTxebs exeboda. proeqtis ekonomikuri

nawili episkoposma anastasim SeimuSava. 1807 wels ganaTlebis sistemis gardaqmnisa

da sasuliero wodebis ekonomikuri mdgomareobis gaumjobesebis Taobaze reformis

proeqtis semuSavebis mizniT Seiqmna gansakuTrebuli komiteti, romelSicSevidnen

sasuliero pirebi: mitropoliti ambrosi, episkoposi Teofilaqte (rusanovi),

protopresviteri s. krasnopevkovi, mRvdeli i. derJavini, saero pirebi: ruseTis

eklesiis uwmidesi sinodis ober-prokurori Tavadi a.n. golicini da m.m. speranski.

1808 wels gansakuTrebulma komitetma warmoadgina proeqti, romelic

iTvaliswinebda: a) sasuliero ganaTlebis axali sistemis Seqmnas b) sasuliero

uwyebisaTvis didi raodenobiT finansebis moZiebas.

1807 wels ruseTis sasuliero ganaTlebis marTvis mizniT Seiqmna

sasuliero saswavleblebis komisia, romlis wevrebi sasuliero das aero pirebi

iyvnen. sasuliero saswavleblebis komisia ruseTis eklesiis uwmides sinodTan

4

arsebobda da, amdenad, saerTo saruseTo organos warmoadgenda. Tu winaT sasuliero

saswavleblebs eparqiebis mmarTveloba ganagebda, amieridan eparqiebSi arsebuli

saswavleblebi erT centralur uwyebas daeqvemdebarebodnen. ruseTis eklesiis

uwmides sinodTan arsebuli sasuliero saswavleblebis komisiis saolqo

(saokrugo) organoebad (dawesebulebebad) iqcnen sasuliero akademiebi. sasuliero

akademiebTan Seiqmna saswavlo konferenciebi, romlis wevrebic iyvnen sasuliero

akademiis profesorebi da mecnierebi adgilobrivi samRvdeloebis wridan. saswavlo

konferenciebis kompetenciaSi Sedioda: sasuliero xasiaTis wignebis beWdvis

nebarTvis gacema (cenzura), samecniero xarisxis miniWeba, sasuliero saswavleblebis

saswavlo procesebisadmi xelmZRvaneloba. sasuliero saswavleblebze yoveldRiuri

zrunva evaleboda piradad eparqiis mmarTvel episkoposs da ara zogadad eparqiis

mmarTvelobas. sasliero wodebis ekonomikuri mdgomareobis ekonomikuri

mdgomareobis gaumjobeseba proeqtis meore ZiriTad nawils Seadgenda. am SemTxvevaSi

umTavresi iyo finansebis moZieba. aucilebeli finansebi Semdegi wyaroebidan unda

moeZiebinaT: a) ruseTis yvela eklesias unda gaeRo Tavisi Semosavlis nawili

(daaxloebiT 5 600 000 maneTi). es Tanxa Setanili iqneboda bankSi. yovelwliurad

bankSi setanil Tanxas daericxeboda bankis procenti, rac sakmaod did Tanxas

Seadgenda; b) ruseTis eklesiebSi sanTlis gayidvis Sedegad semosuli Tanxis nawili

(daaxloebiT 3 000 000 maneTi) aseve Setanili iqneboda bankSi dam as daericxeboda

yovelwliuri mogeba; g) bankSi Setanili iqneboda saxelmwifo biujetidan

eklesiisTvis yovelwliurad gamoyofili Tanxa (daaxloebiT 1 353 000 maneTi).

eqvsi wlis ganmavlobaSi samive wyarodan Setanil Tanxas daericxeboda saerTo

Tanxis 5 %-iani mogeba. avtorTa gaangariSebiT, eqvsi wlis manZilze bankSi Setanili

Tanxis mogeba unda yofiliyo 24 949 000 maneTi. e ski imas niSnavda, rom uwmides

synods yovelwliurad sasuliero ganaTlebis sistemis Sesanaxavad da samRvdeloebis

materialuri mdgomareobis gasaumjobeseblad SeeZleboda daexarja 4 247 450 maneTi.

reformis proeqtis avtorTa gaangariSebiT es Tanxa ramdenime weliwadSi 7 500 000

maneTamde gaizrdeboda. es iyo savsebiT realuri gegma, Tumca igi cxovrebaSi ver

ganxorcielda. eklesiebi malavdnen Semosavlis did nawils da, Sesabamisad, bankSic

naklebi Tanxa Sedioda. eklesiis reformas gadaulaxavi winaaRmdegobebi Seuqmna 1812

wlis samamulo omma. da omis Semdeg ruseTis ekonomikaSi Seqmnilma mZime viTarebam.

ruseTis eklesiebma didi raodenobiT Tanxebi gaiRes omis saWiroebisaTvis. sul

uwmidesma sinodma saxelmwifos gadasca 1,5 milioni maneTi. imosagan gaCanagebuli

ruseTis eparqiebi, eklesiebi da monastrebi rom normalur cxovrebas dabrunebodnen

didi saxsrebi iyo saWiro. uwmidesma sinodma amisTvis 3,5 milioni maneTi gamoyo. am

gauTvaliswinebelma xarjebma gamoiwvia is, rom 1815 wels ruseTis ekleiis

angariSze bankSi dagegmili 24 milionis nacvlad aRmoCnda mxolod 15 milioni

maneTi. am raodenobis Tanxaze wliuri danaricxi ki sakmarisi ar iyo reformebis

srulyofilad ganxorcielebisaTvis.

1812 wlis samamulo omma ruseTSi patriotuli grZnobis gamZafreba

gamoiwvia. Seicvala eklesiisadmi XVIII saukuneSi ganmanaTeblebis gavleniT

damkvidrebuli damokidebuleba. Seirya uwmidesi sinodis ober-prokuroris Tavad a.n.

golicinis poziciebi. 1813 wels a.n. golicini da uwmidesi sinodis mTeli

Seadgenloba, garda mitropoli ambrosias, gadaayenes. mitropolit ambrosis

5

qorepiskoposad evgenis (bolxovitinovis) nacvlad dainiSnaSemdegSi cnobili

saeklesio moRvawe filaret drozdovi.

qorepiskoposi filareti (drozdovi) daibada 1782 wels kolomenskoeli

diakonis ojaxSi. sasuliero seminariis damTavrebis Semdeg aswavlida seminariaSi.

1808 wels filaret drozdovi berad aRikveca. 1809 wels filateri peterburgis

sasuliero akademiaSi gadaiyvanes da male igi gaxda mitropolit ambrosis uaxloesi

Tanamozre da TanamebrZoli. filarets peterburgSi mtruladSexvda episkoposi

Teofilaqte (rusanovi), romelic maSin erTpirovnulad ganagebda sasuliero

saswavleblebis komisias da, amave dros, didi gavlena hqonda peterburgis

sasuliero akademiaSi. episkoposi Teofilaqte erTi wlis ganmavlobaSi aferxebda

filaretisTvis leqciebis wakiTxvis uflebis miniWebas. male filaretma peterburgSi

saxeli gaiTqva qadagebebiT. 1811 wles, SurisZiebis mizniT, episkoposma Teofilaqtem

filareti eresSi amxila. saqme imperatoramde mivida da filaretis gamarjvebiT

dasrulda. 1811 wels filareti arqimandritis xarisxSi iqna ayvanili, xolo 1812

wels peterburgis sasuliero akademiis reqtorad dainiSna. male episkopos

Teofilaqtes poziciebi Seirya. 1813 wels igi riazanis mmarTvel episkoposad

gadaiyvanes, xolo 1817 wels saqarTveloSi gagzavnes egzarqosad. episkopos

Teofilaqtes Semdeg sasuliero akademiaSi yvelaze avtoritetuli wevri

arqimandriti filareti gaxda. 1817 wels mas RvTismetyvelebis doqtoris xarisxi

mieniWa. 1817 wels arqimandriti filareti episkoposad akurTxes da dainiSna

revelis eparqiis mmarTvel episkoposad, imavdroulad iyo mitropolit ambrosis

qorepiskoposi.

1817 wlidan saeklesio reforma Seferxda. 1817 wlis 24 oqtombers

imperator aleqsandre I-is manifestis ZaliT Seiqmna axali saministro _ sasuliero

saqmeTa da saxalxo ganaTlebis saministro. imperatorma ministrad daniSna yofili

ober-prokurori Tavadi a.n. golicini. axali saministros sasuliero departamentSi

eklesiisa da rwmenis sakiTxebze XVIII saukunis ganmanaTleblebis Sexedulebebio

gabatonda. ruseTSi sul ufro popularuli xdeboda misticizmi. Zalze aqtiurobda

da mrava axal wevrs iZenda bibliuri sazogadoeba (Seiqmna 1813 wels) romlis

Tavjdomarec Tavad a.n. golicini iyo. swored, bibliuri sazogadoeba gaxda

mistikosebisa da cru winaswarmetyvelebis gamaerTianebeli organizacia. yovelive es

ministr a.n. golicinis xelSewyobiTa da mfarvelobiT xdeboda. a.n. golicinis

politikis wyalobiT, ruseTSi uwmidesi sinodis roli dakninda. uwmidesi sinodi

Tavisi mdgomareobiT gautolda ruseTis imperiaSi arsebul evangelistTa

konstitorias, kaTolikur kolegias, ebraelTa da somexTa sasuliero mmarTvelobebs.

a.n. golicinma es ar ikmara uwmidesi sinodis ober-prokurori aqcia ara imperatoris

aramed ministries warmomedgenlad uwmides sinodSi.

mitropoliti ambrosi uwmidesi sinodis rolis daknineas ar Seurigda da

xma aimaRla sasuliero saqmeTa da saxalxo ganaTlebis ministries Tavad a.n.

golicinis winaaRmdeg. mitropolit ambrosis es ar apaties, 1818 wlis martSi

uwmidesi sinodis Semadgenlobidan gamoiyvanes da novgorodis eparqia Caabares. ori

Tvis Semdeg mitropoliti ambrosi gardaicvala. mitropoliti ambrosis nacvlad

uwmidesi sinodis wevri gaxda Cernigovis mTavarepiskoposi mixeili (desnicki). male

igi mitropolitis xarisxSi aiyvanes.

6

Tavad a.n. golicinma mixeilis uwmidesi sinodis wevrad daniSvna imitom

gadawyvita, rom icoda wina wlebSi misticizmiT misi gatacebis Sesaxeb. ministri

Secda. a.n. golicinis xelSewyobiT ruseTSi misticizmi imdenad gaZlierda, rom 1821

wels mitropoliti mixeili iZulkebuli gaxda win aRdgomoda misticizmis

usazRvro gaZlierebas. 1821 wels mitropolitma mixeilma TxovniT mimarTa

imperators exsna ruseTis eklesia ministr a.n. golicinis damRupveli

politikisagan. mitropolitis werilma gaapgna imperatori, miT ufro, rom werilis

gagzavnidan ori kviris Semdeg mitropoliti mixeili moulodnelad gardaicvala.

sasuliero saqmeTa da saxalxo ganaTlebis ministr a.n. golicinis poziciebi Seirya.

ministrs Riad daupirispirda imperatoris fravoriti grafi aleqsi arakCeevi.

mitropoliti mixeilis nacvlad uwmidesi sinodis wevrad dainiSna mitropoliti

serafime (glagolevski). igi cnobili iyo rogorc konservatori da

marTlmadideblobis mtkice damcveli.

mitropolitma serafimem brZola gamoucxada bibliur sazogadoebas.

bibliuri sazogadoebis winaaRmdeg brZolaSi wamyvan rols asrulebda arqimandriti

foti (spaski), romelic imxanad q. iurevis monasterSi msaxurobda. arqimandriti

foti Zlieri nebisyofis adamiani iyo. igi cnobili iyo Tavisi asketizmiTa da

marTlmadidebluri dogmebis dacvisas SeupovrobiT. iyo mWermetyveli da ar

erideboda ZlierTa ama soflisaTa mxilebas. arqimandrit fotis pativs scemda

ruseTis aristokratia, imperatoris garemocva, maT Soris aleqsi arakCeevi (1769-

1834). arqimandrit fotis sulieri Svili iyo umdidresi grafis qali, Tavisi

qvelmoqmedebiT cnobili a. a. orlova-Cesmenskaia. arqimandritma fotim misticizmis

winaaRmdeg brZola adreve daiwyo. igi imxanad peterburgis kadetTa korpusSi

saRvTo sjuls aswavlida. 1820 wels foti peterburgidan gaaZeves. igi erT-erT

monasterSi agrZelebda moRvaweobas. iq man SemTxveviT gaicno aleqsi arakCeevi da

misi daxmarebiT q. iurevis monasterSi gadavida. 1822 wels arqimandriti foti

mitropolitma serafimem peterburgSi gadaiyvana da wamyvani roli daakisra

misticizmis winaaRmdeg brZolaSi. foti energiulad Seudga dakisrebuli amocanis

Sesruleas.

peterburgSi gadasvlis Semdeg arqimandritma fotim ramdenjerma gaumarTa

polemika mistikosebs. fotis pirovnebiT dainteresda imeratori. male Sedga

arqimandriti fotisa da imperator aleqsandre I-is Sexvedra. fotis qadagebam imis

Taobaze Tu ra safrTxe eloda ruseTis marTlmadideblur eklesias misticizmisagan

imperatorze Zlieri STabeWdileba moaxdina.

sasuliero saqmeTa da saxalxo ganaTlebis ministr Tavad a.n. golicinis

politikis winaaRmdeg gamodioda ruseTis mecnierebaTa akademiis prezidenti

admirali aleqsandre SiSkovi (1754-1841). 1824 wlis gazafxulze, roca a.n.

golicinis gadasayeneblad niadagi momzadebuli iyo, grafis qalis a. a. orlova-

Cesmenskaias sasaxleSi arqimandritma fotim sajarod amxila ministri a.n. golicini.

fotim ministrisgan moiTxova kavSiris Sewyveta cru winaswarmetyvelebTan, aseve

monanieba ruseTis eklesiisTvis miyenebuli zianis gamo. imavdroulad, arqimandritma

fotim imperator aleqsandre I-s miarTva ori moxseneba. sakmaod mkacri da

mamxilebeli toniT foti imperators werda im safrTxis Taobaze, rac

misticizmisagan eloda ara marto ruseTsa da ruseTis eklesias, aramed yvela

7

saxelmwifosa da religias. arqimandriti imperators sasuliero saqmeTa da saxalxo

ganaTlebis ministr, Tavad a.n. golicinis dauyovnevliv gadayenebas sTxovda. arqimandrit fotis Txovnas mxars uWerda mitropoliti serafimi. a.n. golicinis

gadaayenes, rogorc ministrobidan, ise bibliuri sazogadoebis Tavmjdomareobidan.

aleqsandre I-is gardacvalebis Semdeg ki imperatorma nikoloz I-ma (1825-1855)

bibliuri sazogadoeba akrZala. aleqsandre I-ma imperators sasuliero saqmeTa da

saxalxo ganaTlebis ministrad admirali aleqsandre SiSkovi daniSna. axalma

ministrma mxolod aramarTlmadidebeli eklesiis saqmeebi caibara, ruseTis

marTlmadidebeli eklesis marTva-gamgeoba kvlav uwmidesi sinodis ober-prokurors

gadaeca. uwmidesi sinodis Semadgenlobidan gamoiyvanes a.n. golicinis momxreebi.

aleqsi arakCeevisa da aleqsandre SiSkovis moTxovniT, uwmidesi sinodidan

gamoiyvanes episkoposi filareti (drozdovi) da akrZales misi saxelmZRvaneloebi.

filaretis nacvlad uwmidesi sinodis wevri gaxda episkoposi evgeni

(bolxovitinovi).

Tavi meore. ruseTis marTlmadidebeli

eklesiis uwmidesi sinodi

nikoloz I-is mefobis periodSi (1825-1855 ww)

imperatori nikoloz I (1825-1855) didi simpaTiiT iyo ganmsWvaluli

episkopos filaretis (drozdovis) mimarT Tavisi koronaciis dRes (1826 wlis 26

agvisto) imperatorma episkoposi filareti mitropolitis xarisxSi aiyvana. 1826

wlidan 1842 wlamde mitropoliti filareti uwmidesi sinodis mudmivi wevri iyo da

aqtiurad monawileobda ruseTis eklesiis marTva-gamgeobaSi. uwmidesi sinodis

mudmivi wevrebi agreTve iyvnen: mitropoliti serafimi (glagolovski), kievis

mitropoliti evgeni (bolxovitinovi), da kievis momdevno mitropoliti filareti

(amfiTeatrovi).

1819 wels damtkicebuli Statis Tanaxmad, ruseTis eklesiis uwmides

sinodSi iyo Svidi wevri (mudmivi wevrebi da eparqiebidan mowveuli droebiTi

wevrebi). ase iarseba uwmidesma sinodma XIX saukunis 30-iani wlebis meore

naxevramde. amis Semdeg uwmides sinodSi gatarda reforma, romelic dakavSirebulia

ober-prokuror n. a. protasovis saxelTan. grafi n. a. protasovi uwmidesi sinodis

ober-prokurori 1836-1855 wlebSi iyo.

8

ober-prokurorma n. a. protasovma yuradReba miapyro imas, rom uwmidesi

sinodis kancelaria cudad iyo organizebuli. kancelaria Sedgeboda sul pri

ganyofilebisagan, TiToeul ganyofilebas hyavda TiTo mdivani (,,ober-sekretar”)garda amisa, uwmides sinodtan arsebobda sasuliero saswavleblebis komisia. ober-

prokuror n. a. protasovis iniciativiT uwmidesi sinodis kancelaria gardaiqmna

saministroebis kancelariis msgavsad. kancelariaSi Seiqmna departamentebi

direqtorebiT saTaveSi. gaizarda mdivnebisa da mTavari mdivnebis (,,ober-sekretar” ,,sekretar”) raodenoba. reformis Sedegad uwmides sinodSi Seiqmna ori kancelaria _

sinodaluri kancelaria da ober-prokuroris kancelaria. garda amisa uwmides synods

hqonda sameurneo sammarTvelo da sasuliero-saswavlo sammarTvelo.

n. a. protasovis reforma Seexo sxva sakiTxebsac. XIX saukunis 30-iani

wlebis bolos n. a. protasovma daayena sakiTxi mitropolit filaretis

(drozdovis) mier Sedgenili katarzisis Sesworebis Taobaze (es sakiTxi manmade

ober-prokurorma aleqsandre SiSkovma daayena). ober-prokuror n. a. protasovis

azriT, mitropolit filaretis katarzisSi kaTolicizmisa da protestantizmis

gavlena igrZnoboda. 1839 wels mitropolit filaretis katarzisi Seaswores da

Seavses, magram ara ober-prokuroris SexedulebaTa mixedviT. XIX saukunis 40-ian

wlebSi ober-prokurorma n. a. protasovis bibliis rusuli Targmanis sisworis

sakiTxi daayena. ober-prokuroris azriT, bibliis rusuli TargmanSi igrZnoboda

kaTolicizmis dogmebis gavlena. n. a. protasovis azriT, bibliis rusuli Targmanis

nacvlad, ruseTis eklesias bibliis Zvel slavur enaze Targmani unda gamoeyenebina.

ober-prokuroris SexedulebaTa gaziarebis SemTcvevaSi ruseTis eklesia

ganxeTqilebas Tavidan ver aicilebda. moskovis mitropolit filaretis

(drozdovis) sibrZnisa da winaswarmetyvelebis wyalobiT, bibliis TargmanTan

dakavSirebiT, ruseTis eklesiaSi ganxeTqileba Tavidan iqna acilebuli. uwmidesi

sinodis ober-prokurori n. a. protasovi kvlav Tavis azrze rCeboda. man miaRwia

imas, rom orive mowinaaRmdege _ moskovis mitropoliti filareti (drozdovi) da

kievis mitropoliti filareti (amfeTeatrovi) 1842 wels uwmidesi sinodis

Semadgenlobidan gamoiyvanes da eparqiebSi gagzavnes. kievis mitropoliti filareti

(amfeTeatrovi) eparqiaSi gadasvlis Semdeg savsebiT CamoSorda uwmidesi sinodis

marTva-gamgeobas. igi 1857 wels gardaicvala. rac Seexeba moskovis mitropolit

filarets (drozdovs), igi uwmidesi sinodis Semadgenlobidan gamoyvanis Semdeg,

moskovSi moRvaweobda da aqtiurad monawileobda saeklesio cxovrebaSi. igi ruseTis

eklesiis ierarqebisaTvis sibrZnisa da simtkicis nimuSi iyo. XIX saukunis 40-ian

60-ian wlebSi mitropolitma filaretma (drozdovma) bevrjer ixsna gauazrebeli da

mavne reformebisagan. Rvawlmosili ierarqi 1867 wels gardaicvala.

am periodSi uwmides sinodSi ramdenime ierarqiuli cvlileba

ganxorcielda. 1867 wels uwmides sinodTan Seiqmna sakontrolo ganyofileba, xolo

sasuliero-saswavlo sammarTvelo gardaiqmna saswavlo komitetad. 1872 wels

damtkicda sinodaluri dawesebulebis axali Stati. 1885 wels saeklesio-samrevlo

skolbis marTvis mizniT, Seiqmna saswavlo sabWo.

9

Tavi mesame. ruseTis marTlmadidebeli

eklesiis eparqiebi. rusi samRvdeloebis

mdgomareoba

XIX saukuneSi ruseTis eklesiis eparqiebis raodenoba gaizarda. petre I-is

(1696-1725) mier uwmidesi sinodis daarsebis droisaTvis (1721 w.) ruseTSi

arsebobda 18 eparqia da 2 saqorepiskoposo. SwmdgomSi eparqiebis ricxvi mudmivad

izrdeboda. imperator elisabed I-is (1741-1761) dros daarsda moskovisa da

peterburgis eparqiebi, sapatriarqo okrugidan gamoyofil iqna ramdenime axali

eparqia. 1764 wels ruseTSi ukve 29 eparqia arsebobda, XIX saukunis damdegisaTvis

_ 36 eparqia. eparqiebis raodenoba gansakuTrebiT gaizarda nikoloz I-is (1825-1855)

mefobis wlebSi. XX saukunis damdegs ruseTSi 66 eparqia da 41 saqorepiskoposo

arsebobda. patriarqobis gauqmebis Semdeg petre I-s (1696-1725) eparqiis mmarTveli

episkoposebi mitropolitis xarisxSi aRar ayavda. piriqiT, zogierT mitropolits

(silvestr niJegorodels, egnate kruticvels) xarisxi CamoarTves. petre I-is dros

gauqmda eparqiebis kategoriebad dayofa. episkoposebis mitropolitis xarisxSi ayvana

daiwyo elisabed I-is (1741-1761) dros. ekaterine II-is (1762-1796) dros eparqiebi

dayves sam kategoriad. pirveli da meore kategoriis eparqiebis mmarTveli

episkoposebi arqiepiskoposebi xarisxSi iqnen ayvanilni. cota mogvianebiT, pirveli

kategoriis eparqiebidan sami eparqiis mmarTveli ierarqi mitropolitis xarisxSi

aiyvanes. 1867 wels eparqiebis kategoriebad dayofa gauqmda. amieridan eparqiis

mmarTveli ierarqis mitropolitis xarisxi misi piradi Rirsebis damadasturebeli

iyo da ara eparqiis kategoriis maCvenebeli. eparqiis mmarTvel episkoposebs

gamoarCevda uwmidesi sinodi da dasamtkiceblad warudgenda imperators. imperator

aleqsandre III-is (1881-1894) dros daiwyes saeklesio ierarqTa saokrugo krebebis

mowveva, ramac samRvdeloebis didi mowoneba daimsaxura. 1884 wels mowveul iqna

saeklesio kreba kievSi da peterburgSi, 1885 wels yazansa da irkutskSi. saokrugo

krebebze ixileboda eparqiebisaTvis saWirboroto sakiTxebi.

petre I-is (1696-1725) droidan moyolebuli eparqiebis mmarTveli

organoebi didxans ucvleli darCa. 1744 wels arqielTa prikazis nacvlad eparqiebSi

Seiqmna konsistoriebi (konsistoriebi manmade mxolod samxreT ruseTis eparqiebSi

arsebobda). 1841 wels damtkicda konsistoriebis wesdeba, romelic Seavses xelaxla

10

da daamtkices 1883 wels. XVIII saukunis 40-iani wlebidan eparqiebSic daiwyes

kolegialuri mmarTvelobis SemoReba. mmarTvelobis axal organos sasuliro

mmarTveloba ewodeboda. 1840 wlidan sasuliro mmarTvelobebis gauqmeba daiwyes.

eparqiebis mmarTvelobis reorganizacias xels uSlida mmarTveli organoebisTvis

aucilebeli saxsrebis ukmarisoba. eparqiis mmarTvelobis StatiT gansazRvruli

moxeleTa xelfasi Zalze dabali iyo, rac xels uwyobda meqrTameobis gaZlierebas.

meqrTameobis donem aSkarad iklo 1869 wlidan, mas Semdeg rac konsistoriebis

moxeleebs xelfasi gauzardes.

petre I-is dros Sedgenili wesdebis mixedviT, eparqiis mmarTvelobis

kompetencia vrceldeboda eparqiis mTel teritoriaze. gamonakliss Seadgenda:

uwmidesi sinodis daqvemdebarebaSi arsebuli monastrebi, b) saimperatoro karis

samRvdeloeba, romelic uSualod uwmides sinodsa da saimperatoro sasaxlis

mmarTvelobas, konkretulad ki protopresviters eqvemdebareboda. imperator pavle

I-is (1796-1801) droidan gansakuTrebul uwyebad iqna gamoyofili armiasa da

samxedro flotSi momsaxure samRvdeloeba. Tavdapirvelad eparqiis teritoriaze

ganlagebul samxerdo nawilebSi momsaxure samRvdeloeba eparqiis mmarTvelobas

eqvemdebareboda. omis periodSi armiasa da samxedro flotSi momsaxure

samRvdeloeba gadadioda petre I-is dros miRebuli samxedro (1716 w.) da sazRvao

(1720 w.) wesedebiT gaTvaliswinebul armiisa da samxedro flotis ierodiakvnebisa

(,,ober-ceromonaxov”) da mTavari moZRvrebis (,,ober-sviaSCennikov”) daqvemdebarebaSi. 1816 wels Seiqmna gvardiuli polkebis samRvdeloebis mmarTveloba, romlis

saTaveSic idga mTavari Stabisa da gvardiid ,,mTavari moZRvari” (,,ober-sviaSCennik”) 1840 wels daarsda kavkasiis calkeuli korpusis ,,mTavari moZRvaris” (,,ober-

sviaSCennik”) Tanamdeboba. armiisa da samxedro flotis samRvdeloeba uSualod

uwmidesi sinodis daqvemdebarebaSi iyo da ar emorCileboda eparqiis mmarTvelobas.

samxedro uwyebis samRvdeloebas hyavda Tavisi blagoCini da hqonda Tavisi

sasamarTlo. pavle I-is dros daniSnulma pirvelma mTavatmoZRvarma (,,ober-

sviaSCennik”) ozereckoskim, imperatoris nebarTviT, peterburgSi armiisa da samxedro flotis samRvdeloebis SvilebisaTvis specialuri seminariac (armiis seminaria) ki

daaarsa. es seminaria 1819 wlamde arsebobda. 1890 wels samxedro uwyebaSi (armiasa

da samxedro flotSi) momsaxure samRvdeloeba daeqvemdebara sasuliero

mmarTvelobas, romlis saTaveSi idga protopresviteri.

XIX saukuneSi cvlileba ganicada ruseTis eklesiis ierarqiebis

materialuri uzrunvelyofisada monastrebis Senaxvis wesma. petre I-is dros

ganisazRvra sasuliero dawesebulebebis Stati da moxeleTa xelfasi, aseve

samRvdeloebis xelfasi. Semdegom periodSi ganxorcielda mniSvnelovani cvlilebebi.

es cvlilebebli dakavSirebuli iyo saeklesio mamulebis (votCinebis)

sekularizaciasTan da exeboda mxolod umaRlesi saeklesio ierarqiis materialur

uzrunvelyofasa da monastrebis Senaxvis xarjebs. gamonakliss Seadgenda is

monastrebi, romlebsac TavianTi mamulebi (votCinebi) gaaCndaT da materialurad

uzrunvelyofilni iyvnen. saeklesio mamulebis (votCinebis) sekularizaciis Semdeg

samonastro prikazma sasuliero dawesebulebebis moxeleebsa da samRvdeloebs

dauniSna gansazRvruli saStato xelfasi. xelfasis odenoba gamoTvlili iyo didi

11

momWirneobiT da, praqtikulad, saarsebo minimums Seadgenda. es mcire xelfasic

omebis periodSi srulad ar gaicemoda, xSirad ki moxeleebi saerTod ver

Rebulobdnen xelfass. monastrebis Sesanaxad gamoyofili Tanxebidan Tanxebis nawili

unda gadaedoT im daWrilebis samkurnalod da gamosakvebad, romlebsac xelisufleba

omebis dros da omebis Semdeg ugzavnida monastrebs. samonastro prikazi

dainteresebuli iyo samonastro mamulebidan (votCinebidan) dadgenili gadasaxadis

akrefiT, magram yuradRebas ar aqcevda mamulebis movlas. amis gamo samonastro

mamulebis Semosavali mudmivad klebulobda, rac mZime mdgomareobaSi agdebda

monastrebs. yovelive amis Sedegi iyo is, rom umaRlesi sasuliero ierarqebis

(episkoposebis, arqiepiskoposebis, mitropolitebis) sul ufro klebulobda,

monastrebisa da eklesiebis SesakeTebeli Tanxebis moZieba sul ufro Wirda.

samonastro mamulebidan glexebis gaqcevis gamo mamulebi muSaxelis naklebobas

ganicdidnen. samonastro mamulebi mdgomareoba arc samonastro prikazis senatis

daqvemdebarebidan uwmidesi sinodis daqvemdebarebaSi gadasvlis Semdeg

gaumjobesebula. saeklesio ierarqebma da monastrebma verc amjerad SeZles

samonastro mamulebis Semosavlis gazrda. saeklesio ierarqebi da monastrebis

winamZRvrebi saStato xelfasiT kmayofildebodnen, samonastro mamulebis ki,

praqtikulad, mTlianad saxelmwifos daqvemdebarebaSi gadavida. samonastro prikazi

uwmidesi sinodis daqvemdebarebaSi kidev ufro cudad muSaobda, vidre senatis

daqvemdebarebaSi. samonastro mamulebidan miRebuli Semosavali ganuxrelad

klebulobda, rac mZime tvirTad awva uwmides sinods. cxadi gaxda, rom uwmidesma

sinodma samonastro prikazis daqvemdebarebiT, mxolod pasuxismgebloba ikisra,

mogeba ki veraferi naxa. finansuri siZneleebi sul ufro metad iCenda Tavs. saqme

imaSi gaxldaT, rom samonastro mamulebi (votCinebi) iuridiulad eklesiis

sakuTrebas warmoadgenda. sinamdvileSi eklesia (uwmidesi sinodi) samonastro

mamulebis mxolod formaluri mmarTveli iyo, mamulebs realurad saxelmwifo

flobda. aseTi viTareba iyo 1760 wlamde. am droisaTvis momwifda azri, rom

situaciidan erTaderTi gamosavali mxolod samonastro mamulebis srul

sekularizaciaSi iyo. samonastro prikazis senatis (e.i. saxelmwifos)

daqvemdebarebidan uwmidesi sinodis (e.i. eklesiis) daqvemdebarebaSi gadasvlis

momentisTvis mamulebis davalianeba erT milions Seadgenda. uwmidesma sinodma ver

seZlo imis damtkiceba, rom mamulebis davalianeba imperiodSi dagrovda, roca

mamulebs saxelmwifo (senati) ganagebda. es gaxda imis mizezi, rom davalianebaze

saxelmwifom (senatma) pasuxismgebloba moixsna da igi mTlianad uwmides sinods (e.i.

eklesias) daakisra. imperator ana ivanes asulis (1730-1740) mmarTvelobis periodSi

samonastro mamulebidan davalianebis amoReba saero xelisuflebas daavales.

davalianebis amoRebis procesSi iyenebdnen samxedro Zalas. 1738 wels samonastro

prikazis nacvlad eqmnili ekonomikuri kolegia uwmidesi sinodis Semadgenlobidan

gamovida da senats daeqvendebara. daiwyo samonastro mamulebidan miRebuli

Semosavlebis saxelmwifo saWiroebisTvis ukontrolo xarjva. saqme iqmde mivida,

rom 1740 wels uwmidesi sinodis wevrebs xelfasi ver misces. imperatorma elisabed

I-ma (1741-1761) samonastro mamulebis marTva-gamgeoba kvlav eklesias (uwmides

sinods) daubruna. samagierod, imperatorma petre III-m (1761-1762) gadawyvita

samonastro mamulebi (votCinebi) saxelmwifo sakuTrebad eqcia. samRvdeloebis

12

aRSfoTebas sazRvari ar hqonda. petre III-is es ugunuri saqcieli gaxda erT-erTi

safuZveli misi taxtidan Camogdebisa. imperator ekaterine II-s (1762-1796),

politikuri mosazrebiT, ar SeeZlo dauyovnebliv aResrulebina misi qmris petre III-

is gadawyvetileba samonastro mamulebTan dakavSirebiT. TavisTavad, ekaterine II

mxars uWerda samonastro mamulebis (votCinebis) saxelmwifo sakuTrebSi gadasvlas.

cota mogvianebiT, 1764 wels, imperatoris nebis Tanaxmad, samonastro mamulebi

(votCinebi) saxelmwifo sakuTrebad iqca. saeklesio ierarqebi da samonastro

mamulebi daiyo sam kategoriad. TiToeul kategorias daeniSna StatiT gansazRvruli

Semosavali (xelfasi). saxelmwifom didi mogeba naxa. sasuliero uwyebis

SenaxvisaTvis saxelmwifo yovelwlurad gamoyofda 462 868 maneTs, maSin roca

samonastro mamulebSi mcxovrebi 910 866 suli glexi (saeklesio glexebi), mxolod

gadasaxadis saxiT, seliwadSi ixdida 1 366 288 maneTs. saxelmwifo xazinaSi

Sedioda samonastro mamulebidan miRebuli sxva Semosavalic. unda aRiniSnos, rom

sasuliero uwyebebis SenaxvisaTvis gankuTvnili Tanxa Semdegom wlebSi gaizarda.

ekaterine II-s mefobis bolo wlebSi Tanxam 500 000 gadaaWarba. TeTri

samRvdeloebis realuri uzrunvelyofa mTlianad eklesiis mrevlze iyo

damokidebuli. petre I-mde arsebuli kanoniT, eklesiis mrevls Tavisi mRvdlisaTvis

mudmivi xelfasi unda daeniSna. sxvadasxva mizezebis gamo, es kanoni ar

ganxorcielebula. petre I-is mefobis wlebSi eklesiebs aukrZales sxvadasxva

wyaroebidan Semosavlis miReba, Sesabamisad, mRvdlis Semosavalma sagrZnoblad iklo.

1722 wels samwysobis raodenoba Semcirda (samwysoebi gaerTianda) am RonisZiebis

Sedegad mRvdlis Semosavali gaizarda. elisabed I-is (1741-1761) mefobis periodSi

TeTri samRvdeloebis mdgomareoba kide ufro gaumjobesda. ekaterine II-is mefobis

periodSi saeklesio miwebis sekularizaciis Semdeg StatiT gansazRvruli xelfasi

daeniSna didi taZrebis RvTismsaxurebs da 105 eklesias. sul am miznisTvis

yovelwliurad ixarjeboda 16 400 maneTi.1765 wels ekaterine II-m gamosca kanoni,

romlis ZaliTac, naTlobisTvis dawesda gadasaxadi 3 kapikis odenobiT, jvrisaTvis

10 kapiki da a.S. gadasaxadi dawesda micvalebulis dakrZalvisaTvis. imperatorma

aleqsandre I-ma (1801-1825) zemoT xsenebuli gadasaxadi gaaormaga. 1808 wels

gadawyda TiToeuli samwysosTvis miecaT yovelwliuri mudmivi Semosavali (300

maneTidan 1000 maneTamde), magram es proeqti ganuxorcielebeli darCa, imperatorma

pavle I-ma (1796-1801) TeTri samRvdeloebis materialuri mdgomareobis

gaumjobesebis mizniT, eklesiebs miwebi daubruna. aleqsandre I-ma mamis brZaneba

gaauqma da eklesiebis miwebi kvlav saxelmwifos gadasca. nikoloz I-ma (1825-1855)

eklesiebs isev gadasca miwebi. 1842 wels imperiis dasavleT regionebSi arsebul

eklesiebs dauniSnes StatiT dadgenili mudmivi xelfasi. am miznebisTvis gankuTvnili

Tanxa 1843 wels kidev ufro gaizarda. TeTri samRvdeloebis materialuri

uzrunvelyofis sakiTxiT dainteresda imperatorma aleqsandre II (1855-1881). 1862

wels Seiqmna samRvdeloebis saqmeTa gansakuTrebuli TaTbiri, romelSic Sevidnen:

uwmidesi sinodis ober-prokurori da wevrebi, Sinagan saqmeTa ministri, saxelmwifo

qonebis ministri da sxv. gansakuTrebuli TaTbiri uwyvetad moqmedebda 1885 wlamde.

1863 wels Seiqmna samRvdeloebis saqmeTa sagubernio TaTbiri, romlis wevrebic

iyvnen: sagubernio administraciis, samRvdeloebisa da sazogadoebis warmomadgenlebi.

TaTbiris Tanmjdomare iyo adgilobrivi saeklesio ierarqi. samRvdeloebis saqmeTa

13

gansakuTrebuli TaTbirisa da samRvdeloebis saqmeTa sagubernio TaTbiris

daniSnulebas, sxva sakiTxebTan erTad, Seadgenda TeTri samRvdeloebis materialuri

mdgomareobis gaumjobeseba. 1864 wlidan ruseTis dasavleT regionebsa da

baltiispireTSi arsebul eparqiebis TeTr samRvdeloebas gaezarda Semosavali. 1864

wlidan samRvdeloebis pensiebiT uzrunvelyofa saxelmwifo xazinas daevala. 1893

wlidan, TeTri samRvdeloebis materialuri mdgomareobis gaumjobesebis mizniT,

saxelfaso danamatis saxiT, yovelwliurad gaicemoda 250 000 maneTi. 1895 wlidan

es Tanxa izrdeboda da male 500 000 maneTs miaRwia. XIX saukunis miwurulisaTvis

ukve 24 600 samwysos samRvdeloeba iRebda StatiT gansazRvrul mudmiv xelfass.

Tavi meoTxe. marTlmadideblobis gavrceleba

ruseTis araqristian xalxebSi

petre I-is (1696-1725) mefobidan dawyebuli ruseTSi damkvidrebas iwyebs

rjulTSemwynarebloba. 1702 wels petre I-is ier xelmoweril brZanebaSi aRniSnuli

iyo: xelisufleba aRmsareblobis sakiTxSi Zaldatanebas gmobda, yvelas hqonda

ufleba Tavisi Sexedulebisamebr ezrunaTavisi sulis gadasarCenad. petre I-s surda

gaeuqmebina yvela is kanoni, romelic pirdapir Tu arairdapir imperiaSi mcxovreb

araqristian xalxebs aiZuleda mieRo qristianoba. mogvianebiT, petrem Tavi Seikava

aseTi nabijis gadadgmisagan, xolo Semdeg aRadgina zogierTi Zveli rusuli

kanoni.kanonis ZaliT, Tu glexebis mflobeli memamule qristiani ar iyo, glexebis

gaqristianebis SemTxvevaSi, memamule am glexebis flobis uflebas kargavda. petre I-

ma daakanona SeRavaTebi axladgaqristianebuli mosaxleobisaTvis. 1920 wels

axladgaqristianebuli mosaxleoba sami wliT Tavisufldeboda gadasaxadebisagan da

rekrutis wesiT jarSi gawvevisagan. elisabed I-is (1741-1761) dros

axladgaqristianebulTa waxaliseba kidev ufro gaZlierda. axladgaqristianebulebi

xelisuflebisgan saCuqrebs iRebdnen fulisa da sxva materialuri faseulobebis

saxiT, dawesebuli iqna SeRavaTebi gadasaxadebis gadaxdis vadebTan dakavSirebiT,

SeRavaTebis vrceldeboda rekrutis wesiT jarSi gawvevis dros. xelisufleba imazec

ki wavida, rom axladgaqristianebulebs monTvlamde Cadenil danaSaulebsac ki

patiobda. ekaterine II-m (1762-1796) rjulTSemwynarebloba daakanona, rasac Tan

sdevda zogierTi ukiduresoba. 1773 wels ekaterine II uwmides sinods swerda:

RmerTi dedamiwaze yovelgvari rwmenis (religiis) arsebobas iTmens, aseve surs

moiqces imperators, raTa mis qvesevrdomTa Soris Tanxmoba da siyvaruli sufevdes.

ekaterine II-s mefobis periodSi ruseTis imperiis araqristian xalxebSi moRvawe

marTlmadidebeli misiebis muSaoba Sesustda. axladgaqristianebuli mosaxleobisaTvi

arsebuli SeRavaTebi, garda petre I-is mier dawesebuli samwliani SeRavaTisa,

gauqmda. yovelive aman gamoiwvia axladgaqristianebulTa raodenobis mniSvnelovnad

Semcireba. ufro metic, islamisa da budizmis RvTismsaxurebs saxelmwifo xazinidan

dauniSnes xelfasi, romlis raodenoba aRemateboda marTlmadidebeli mRvdlis

xelfass. islamis aRmsarebelma mosaxleobam meCeTebisa da skolebis (medreseebis)

mSeneblobis ufleba miiRo. ramodenime meCeTi saxelmwifo xazinis saxsrebiT aSenda.

14

kerZod, orenburgis mxareSi, islamis aRmsarebeli mosaxleobisaTvis, meCeTi

saxelmwifo xazinidan gamoyofili TanxebiT aSenda. xelisuflebis iniciativiT, 1788

wels ufaSi, xolo 1794 wels yirimSi, islamis aRmsarebeli mosaxleobisTvis

Seiqmna muslimTa sasuliero mmarTveloba, romlis saTaveSi mufti idga. orive

sasuliero mmarTvelobas hyavda StatiT gansazRvruli molebi. muslimTa sasuliero

mmarTvelobebi saxelmwifo xazinidan finansdeboda. xelisuflebis iniciativiT

cimbirSi Seiqmna budistTa sasuliero mmarTveloba. 1775 wels budistTa sasuliero

mmarTveloba gamoeyo Statebi, romelic saxelmwifo xazinidan finansdeboda. 1782

wels es Statebi xelaxla damtkicda. 1853 wels miRebuli iqna kanonebi budistTa

sasuliero mmarTvelobis Taobaze.

yazanis eparqiaSi marTlmadidebluri misiis moRvaweoba gamocicxlda 1701

wlidan. yazanis mitropolitma tixonma, ierodiakvan aleqsi raifskis daxmarebiT,

1701-1724 wlebSi uamravi adamiani, ZiriTadad warmarTebi monaTla. islamis

armsarebeli mosaxleobis gaqristianeba ufri neli tempebiT mimdinareobda.

mitropoliti tixoni did yuradRebas uTmobda axladgaqristianebulTa ganaTlebis

saqmes axladgaqristianebulTaTvis yazanSi gaixsna skola, romelSic 32 mowafe

iricxeboda. mas Semdeg rac skola usaxsrobis gamo daixura mitropoliti tixoni

bavSvebs sakuTar saxlSi aswavlida. 1731 wels sviaJskSi yazanisa da nijni

novgorodis eparqiebsaTvis daarsda axladgaqristianebulTa saqmeTa komisia,

romelsac saTaveSi edga sviaJskis monasteries winamZRvari, arqimandriti aleqsi

raifski. arqimandritma aleqsim mitropo.it tixonis gardacvalebis Semdeg, 1724-1733

wlebSi 1300 CuvaSi monaTla. yazanis eparqiebSi misioneruli saqmianoba

gansakuTrebiT gamococxlda 1738 wlidan eparqiis mmarTvel epskoposad lukas

(konaSeviCis) daniSvnis Semdeg.

petre I-is (1696-1725) mcdeloba damkvidrebuliyo kavkasiaSi uSedegod

dasrulda. Tumca es imas ar niSnavda, rom ruseTma xeli aiRo dapyrobiT gegmebze,

daiwyo kavkasiaSi, gansakuTrebiT ki samxreT kavkasiaSi, ruseT-sparseT-osmaleTis

xangrZlivi dapirispireba. kavkasiis dapyrobis gegmaSi mniSvnelovani adgili ekava

regionis araqristiani mosaxleobis gaqristianebas. amjerad saqme exeboda ara

ruseTis imperiis sazRvrebSi mcxovrebi xalxebis gaqristianebas, aramed sazRvrebs

gareT, ruseTis momavali agresiis regionebSi. 1746 wels ruseTis eklesiis

uwmidesma sinodma oseTSi gagzavna misia, romelic qarTvelebisgan Sedgeboda. 1746-

1771 wlebSi oseTis misaim 2 000 adamiani monaTla. 1771 wels oseTSi meore misia

gaigzavna. amjerad oseTis meore misia rusebisgan Sedgeboda, mas xelmZRvaneli

dekanozi lebedevi iyo. 1771-1792 wlebSi misionerebma 6 000 adamiani monaTles.

1792 wels misia gauqmda, xolo samisionero saqmianoba daevala astraxanis eparqiis

mozdokis saqorepiskoposos. mozdokis saqorepiskoposos ganagebda qarTveli

episkoposi gaiozi. mozdokis saqorepiskoposo 1799 wlamde arsebobda. 1799 wlidan

Crdilo kavkasiaSi islamis kargad organizebuli propaganda iwyeba, rasac

qristianobis poziciebis Sesusteba mohyva. 1814 wels uwmidesma sinodmaa mesamed

Seqmna oseTis misia, romelsac arqiepiskoposi dosiTeozi xelmZRvanelobda. oseTis

misias xazinidab 14 700 maneTi gamouyves. sami wlis ganmavlobaSi misaim 6 000 osi

monaTla. 1816 wels oseTis misias 24 000 maneTi gamouyves, romelic Zveli

eklesiebis aRdgenasa da axlebis aSenebas unda moxmareboda. Crdilo kavkasiaSi

15

samisionero moRvaweoba Seferxda ruseTis imperiis winaaRmdeg Samilis brZolis

periodSi (1834-1859 ww.). dapyrobil Crdilo da samxreT kavkasiaSi samisionero

moRvaweoba daekisra 1860 wels Seqmnil ,,kavkasiaSi qristianobis aRmdgen

sazogadoebas.”

Tavi mexuTe. ruseTis saeklesio politika saqarTveloSi. saqarTvelos

eklesiis avtokefaliis gauqmeba (1770-1814 ww.)

saqarTvelos samociqulo marTlmadidebeli eklesiis uflebebis SezRudvas

ruseTis saimperatoro kari georgievskis traqtatis (1783 w.) momzadebis periodSi

Seudga. am droisaTvis saqarTvelos teritoriaze ori sapatriarqo arsebobda:

mcxeTisa (aRmosavleT saqarTvelosi) da afxazeTisa (dasavleT saqarTvelosi).

mcxeTis sapatriarqo taxtis iurisdiqciaSi Sedioda qarTl-kaxeTis samefo da

aRmosavleT saqarTvelos mTianeTi (fSavi, xevsureTi, xevi, mTiuleTi, TuSeTi da

sxv.), kaTalikos-patriarqi iyo anton I bagrationi (1744-1755; 1764-1788).

afxazeTis (dasavleT saqarTvelos) sapatriarqo taxtis iurisdiqciaSi Sedioda

imereTis samefo, samegrelos, guriis, svaneTisa da afxazeTis samTavroebi,

kaTalikos-patriarqi iyo maqsime II abaSiZe (1776-1795). mefeebTan, erekle II-sTan da

solomon I-Tan, erTad ruseTis imperiasTan urTierTobaSi mniSvnelovan rols

asrulebdnen kaTolikos-patriarqebi _ anton I da maqsime II.

1771 wlis 30 dekembers TbilisSi erekle II-m xeli moawera qarTl-kaxeTis

samefosa da ruseTis imperias Soris dasadebi xelSekrulebis proeqts. proeqtSi

Camoyalibebuli iyo is pirobebi, romliTac qarTl-kaxeTis samefo ruseTis imperiis

mfarvelobaSi Sesvlas iTxovda. xelSekrulebis proeqti peterburgSi Caitana qarTl-

kaxeTis samefos elCobam batoniSvil levanisa da kaTolikos-patriarq anton I-is

xelmZRvanelobiT. erekle II imperator ekaterine II-s Txovda qarTl-kaxeTSi mefobis

,,saukunod ucvaleblad SenarCunebas. xelSekrulebis proeqtSi sagangebo adgili

eTmoboda kaTolikos-patriarqis uflebebis SenarCunebis aucileblobas: ,,msgavsadve

kaTolikozica wessave Tvissa egos mouSlelad.“ xelSekrulebis proeqtis es adgili

peterburgSi ase Targmnes: ,,Каталикос оставаться имеет всегда в своем достоинстве без всякой перемены”

e.i. ruseTis saimperatoro karma erekle II-is saTxovari sworad gaigo.

1772 wlis 6 ianvars, e.i. xelSekrulebis proeqtze xelmoweridan erTi kviris

Semdeg, qarTl-kaxeTis samefo saxlma daamtkica ruseTis saimperatoro karisaTvis

gasagzavni pirobis teqsti. qarTl-kaxeTis samefo saxli pirobas debda, rom

ruseTis uzenaesobis aRiarebaze arasodes aiRebda xels. qarTl-kaxeTis samefo

saxlis pirobas xels awerdnen: erekle II, dedofali darejani, kaTolikos-patriarqi

anton I, batoniSvilebi: giorgi, levani, iuloni, vaxtangi. qarTl-kaxeTis samefo

saxlis piroba (1772 w. 5 ianvari) xelSekrulebis proeqtTan (1770 w. 30 dekemberi)

erTad waredgina ruseTis imperators.

qarTl-kaxeTis samefosTan xelSekrulebis dadeba ruseTis saimperatoro karma

didxans gaaWianura. sabolood ekaterine II-m gadawyvita xelSekruleba erTdroulad

daedo qarTl-kaxeTisa da imereTis samefoebTan. imperatoris azri xelSekrulebis

Taobaze vice- kanclerma grafma a. a. bezborodkom acnoba kavkasiis xazis ufross

Tavad g.a. potiomkins. es dokumenti 1782 wlis bolos an 1783 wlis damdegsaa

Sedgenili. ekaterine II grigol potiomkins ubrZanebda: erekle II-sTan da solomon

I-Tan dasadeb xelSekrulebaSi mefeebi moexsenebinaT ara ,,qveSevrdomebad” aramed

16

,,mokavSireebad”. eklesiis sakiTxs ekaterine II ar Sehxebia. samagierod Tavisi azri,

cxadia, imperatorTan SeTanxmebiT gamoTqva a. a. bezborodkom: ,,и чтобы более сей народ призявать к России, то бы весьма полезно иерархию их привязать к нашему Синоду, а знатнейщим фамилиям дать право Российскаго дворянства; архиепископа же каталикоса _ то ему соборнаго, поставить степенем в Росииской церкви между первыми.” es ki imas niSnavda, rom a. a. bezborodko ugulebelyofda erekle II-is mier 1771 wlis 30

dekembers xelmoweril xelSekrulebis proeqtis erT-erT umTavres pirobas _

kaTolikos-patriarqis uflebis ucvlelad SenarCunebis Taobaze. georgievskis

traqtatis (1783 w.) Sesabamis muxls (artikuls) swored a. a. bezborodkos

mosazreba daedo safuZvlad.

1783 wlis 24 ivliss qarTl-kaxeTis samefosa da ruseTis imperias Soris q.

georgievskSi dadebuli traqtatis merve muxli (artikuli) aSkarad laxavda

msoflios erT-erTi uZvelesi samociqulo avtokefaluri eklesiis uflebebs.

mcxeTis sapatriarqo taxtis saWeTmpyrobeli, kaTolikos-patriarqi xdeboda ruseTis

imperiis uwmidesi sinodi wevri da igi ruseTis episkoposebs Soris sinodSi ikavebda

merve adgils _ tobolkis episkoposis Semdeg: ,,da umetesisa SeerTebisa ruseTisa

Tana, amaT erTmorwmuneTa erTa Tana, inebebs misi igi didebulebai, viTarmed

kaTolikozsa anu umTavressa arxiepiskopossa maTsa, raTa aqundes adgili ricxuTa

Soris ruseTisa mRudelT-mTavarTasa meruesa Sina xarisxsa, ese igi ars Semdgomad

tobolskisa.” rusul dedanSi es adgili asea warmodgenili: ,,и народам его и для вящаго соединения с Росиею сих единоверных народов ея имрераторское величество соизволяет, чпоб каталикос, или начальствующий архиепископ их, состоял местом в числе росийских архиереев в осьмой степени, именно после Тобольского.”

georgeevskis traqtatis dadebis momentisaTvis (1783 w.) ruseTSi patriarqoba

gauqmebuli iyo, aRar iwvevdnen saeklesio krebebs. ruseTis eklesias ganagebda

uwmidesi sinodi. uwmidesi sinodi warmoadgenda saxelmwifo (saero) xelisuflebas

daqvemdebarebul sasuliero uwyebas. sinodis wevrebi iyvnen mitropolitebi,

arqiepiskoposebi, episkoposebi, magram sinods saTaveSi edga saero piri _ ober-

prokurori. uwmidesi sinodis yvela dadgenilebas (gadawyvetilebas) sinodis ober-

prokuroris wardginebiT amtkicebda imperatori. uwmidesi sinodis wevrTagan verc

erTi rangiTa da RirsebiT ver utoldeboda msoflios erT-erTi uZvelesi

avtokefaluri eklesiis saWeTmpyrobels _ kaTolikos-patriarq anton I-s. miuxedavad

amisa, kaTolikos-patriarqis Rirseba Seilaxa da igi gauTanabres ruseTis eklesiis

eparqiebis mmarTvel ierarqebs (mitropolitebs, arqiepiskoposebsa da episkoposebs).

ufro metic, sinodSi anton I-ze meti pativiT sargeblobda Svidi ierarqi.

georgievskis traqtatis merve muxlSi aRniSnuli iyo, rom qarTl-kaxeTis

saeklesio mmarTvelobisa da uwmides sinodTan urTierTobis Taobaze calke

SeTanxmeba unda momxdariyo. am xasiaTis SeTanxmeba SemdegSi aRar dadebula.

georgievskis traqtatis dadebis Semdeg (1783 w.) peterburgSi gaemgzavra

qarTl-kaxeTis samefos elCoba garsevan WavWavaZis xelmZRvanelobiT. elCobaSi

Sedioda erekle II-is vaJi beri antoni (eriskacobaSi Teimurazi), ierodiakonis

xarisxiT. 1784 wels erekle II-is TxovniT, ierodiakoni antoni ruseTis eklesiis

uwmidesi sinodis mier xeldasmuli iqna arqiepiskoposad da ninowmindis eparqiis

mRvdelmTavrad. ceremoniali Catarda carskoe selos karis eklesiaSi ekaterine II-

isa da samefo ojaxis wevrebis TandaswrebiT. antonis ruseTis eklesiis uwmidesi

sinodis mier arqiepiskoposad (mTavarepiskoposad) kurTxeva ar ewinaaRmdegeboda

saeklesio samarTalsa da tradicias. Tumca amisaTvis erekle II-is Txovna sakmarisi

ar iyo. am SemTxvevaSi uwmidesi sinodisaTvis TxovniT unda miemarTa kaTolikos-

patriarq anton I-s. rac Seexeba antonis ninowmindis eparqiis mRvdelmTavrad

17

xeldasxmas, ruseTis eklesiis uwmidesi sinodis mxridan meore saxelmwifos (qarTl-

kaxeTis samefos) avtokefaluri eklesiis saqmeSi uxeS Carevad unda miviCnioT.

eparqiis mRvdelmTavrad xeldasxma kaTolikos-patriarq anton I-isa da saeklesio

krebis prerogativas Seadgenda. garda amisa, antonis arqiepiskoposad xeldasxma

moxda ise, rom igi manmade xeldasxmuli ar yofila mRvdlad. antoni

arqiepiskoposad xeldasxmis dros (1784 w.) ocdaori wlisa iyo (daibada 1762 w.).

ruis-urbnisis saeklesio krebis (1104 w.) Zeglisweris mixedviT episkoposad

xeldasxma unda momxdariyo ocdaTxuTmeti wlis asakSi. riT unda aixsnas erekle II-

is gadawyvetileba antonis arqiepiskoposad da eparqiis mRvdelmTavrad ruseTSi

xeldasxmis Sesaxeb? ruseTis saimperatoro kari, erekle II-ze gavlenis moxdenis

mizniT, kargad iyenebda ruseTSi gadaxvewil qarTlis bagrationebs (muxranbatonebs)

_ vaxtang VI-is STamomavlebs. qarTlis Tavadebi ruseTis saimperatoro kars

qarTlis samefos aRdgenas da taxtze vaxtang VI-is STamomavlis dasmas Txovdnen.

yovelive es kargad icoda erekle II-m. kaTolikos-patriarqi anton I qarTlis

bagrationebis (muxranbatonebis) Stos ekuTvnoda _ vaxtang VI-is Zmis ieses Svili

iyo. anton I Zalze popularuli iyo saqarTveloSi, mas kargad icnobdnen ruseTis

politikur da saeklesio wreebSi. erekle II-m ar icoda rogor ganviTardeboda

movlenebi: ras moimoqmedebdnen qarTlis bagrationebi da maTi erTguli Tavadebi, ra

pozicias daikavebda ruseTi. anton I Wkviani, ganaTlebuli da mebrZoli adamiani iyo.

Tu igi politikaSi Caereoda, erekle II-s SeiZleboda didi sirTuleebi Sehqmnoda.

amitom erekle II-m gadawyvita anton I-is Semdeg kaTolikos-patriarqad qarTlis

bagrationTa warmomadgeneli aRar aerCiaT. erekle II anton I-isa da saeklesio

krebis imedad ver iqneboda da mzadeba winaswar daiwyo. carskoe seloSi erekle II-s

vaJis _ rigiTi diakonis arqiepiskoposad da eparqiis mRvdelmTavrad xeldasxmam

kaTolikos-patriarq anton I-is poziciebi garkveulad Seasusta. qarTlis Tavadebsa

da ruseTi mcxovreb qarTlis bagrationebsac Sesabamisi daskvnebi unda gamoetanaT.

erekle II dasaxuli miznisaken Tanmimdevrulad miiwevda. 1784 welsve, jer kidev

ruseTSi myofi, ninowmindeli episkoposi antoni saqarTveloSi dauswreblad iqna

xeldasxmuli alaverdel mitropolitad. 1788 wels, anton I-is gardacvalebis

Semdeg, mitropoliti antoni kaTolikos-patriarqad akurTxes anton II-is saxeliT.

es erekle II-is gamarjvebis mauwyebeli iyo.

qarTl kaxeTis ukanaskneli mefis giorgi XII-is (1798-1800) gardacvalebis

Semdeg, 1801 wlis aprilSi, peterburgSi Casulma qarTl-kaxeTis samefos elCebma

ruseTis imperiis sagareo saqmeTa kolegias warudgines nota, romelic qarTl-

kaxeTis mmarTvelobas exeboda. notis meeqvse punqti sruliad garkveviT iTxovda

kaTolikosobis SenarCunebas da anton II-s kaTolikos-patriarqad datovebas. es

muxli ase iwyeba: ,,Как первенствующая нине в грузии по духовенству особа есть сын царя Ираклия _Антоний, имеющий по древнему тамошнему положению титул католикоса, и посвящен в царствование блаженния памяти императрицы Екатерины II в сан архиепископа в Царском селе и туда (qarTl-kaxeTis samefoSi _ v.g.) отправлен для управления тамошных (qarTl-kaxeTis _ v.g.) духовенств, то и оставить его при том достоинстве и звании.” notis meeqvse muxli kaTolikos-patriarqis Tanamdebobis

SenarCunebasTan erTad iTxovda qarTl-kaxeTis samefos mTeli samRvdeloebis

uflebrivi mdgomareobis SenarCunebas: ,, равно как и всех прочих, в епархиах своих, пребывающих, митрополитов архиепископов и епископов, также архимандритов и игуменов с их причтом, протоиереев, иереев, дяконов и прочих церковнослужителей _ каждаго при своем звании и мест, о коих _ кто имянно, и сколько их есть”

18

amrigad, qarTl-kaxeTis samefos elCebis notis meeqvse punqti mTeli

kategoriulobiT ayenebda qarTl-kaxeTis samefos ruseTis imperiis mfarvelobaSi

Sesvlis Semdeg eklesiis avtokefaliis SenarCunebis sakiTxs.

pavle I-is 1801 wlis 18 ianvrisa da aleqsandre I-is 1801 wlis 12 seqtembris

manifestebSi, romelTa ZaliTac qarTl-kaxeTis samefo gauqmda da ruseTis imperias

SeuerTda, erTi sityviTac araa naTqvami mcxeTis avtokefaluri sapatriarqos

(qarTl-kaxeTis eklesiis) ruseTis eklesiasTan SeerTebasa an misdami daqvemdebarebis

Taobaze. piriqiT, aleqsandre I-is manifesti qarTl-kaxeTis mosaxleobas auwyebda:

,,каждый пребудет при преимушествах состояния своего, при свободном отправлении своей веры и при собственности своей неприкосновенно.”

manifestis qarTul TargmanSi es adgili asea warmodgenili: ,,davaweso

saqarTvelosa Sina mmarTebloba, romelsaca eZlosca damyareba marTlmsajulebisa,

nivTisa da saqonlisa uSiSroebisa, da micemad TiToeulsa dacva sjulisa.” 1801

wlis 12 seqtemberis manifesti moiTxovda qarTl-kaxeTis mosaxleobis ruseTis

imperatoris erTgulebaze daficebas, rac ruseTis qveSevrdomobis miRebas niSnavda.

manifestSi aRniSnuli iyo, rom daficebis procesSi ,,Духовенство, яко пастыри душевные, первые должны дать пример” qarTul TargmanSi: ,,samRvdeloTa, viTarca

mwyemsTa sulisa Tana, pirvelad SvenisT micema magaliTisa.” 1801 wlis 12 seqtembers aleqsandre I-ma manifestTan erTad xeli moawera

kidev or dokuments _ ,,reskripts” da ,,mowodebas qarTveli xalxisadmi” 12

seqtembersve imperatorma daamtkica ,,saqarTvelos Sinagani mmarTvelobis

dadgenileba.” am dokumentebSi gauqmebuli qarTl-kaxeTis samefos eklesiis

mmarTvelobis an misi reorganizaciis Sesaxeb araferi yofila naTqvami. es ki imas

niSnavda, rom qarTl-kaxeTis samefos gauqmebisa da misi ruseTTan SeerTebis Semdeg

eklesia (mcxeTis avtokefaluri sapatriarqo) inarCunebda Tavis uflebriv

mdgomareobas _ adgils msoflios marTlmadidebel sapatriarqoTa Soris. Tavisi

uflebebiT aRWurvili rCeboda kaTolikos-patriarqi da saeklesio kreba, Zveleburad

ganagrZobda funqcionirebas yvela eparqia, eklesia da monasteri. eklesiis

sakuTrebaSi rCeboda mTeli uZravi da moZravi qoneba. kaTolikos-patriarqsa da

saeklesio krebas kvlavindeburad unda exelmZRvanela msoflio marTlmadidebel

samyaroSi miRebuli samarTlebrivi normebiT (kanonebiT) _ saeklesio samarTliT da

qarTuli samarTliT (vaxtang VI-is samrTliT).

marTalia, 1801 wels ruseTis imperatorma Tavi Seikava da qarTl-kaxeTis

samefos gauqmebasTan erTad ar gaauqma samefos teritoriaze arsebuli mcxeTis

sapatriarqo. es mxolod droebiTi movlena iyo. ruseTis saimperatoro kari da

ruseTis eklesiis uwmidesi sinodi ar dauSvebdnen istoriiTa da tradiciiT ruseTis

eklesiaze bevrad aRmatebuli iveriis (mcxeTis) sapatriarqo taxtis suverenitetis

SenarCunebas yofili qarTl-kaxeTis samefos teritoriaze.

1810 wlisaTvis rusTis imperiam daasrula dasavleT saqarTvelos _

samegrelos samTavros, afxazeTis samTavros, guriis samTavros, imereTis samefos _

dapyroba. kavkasiis mTavarmarTebels general aleqsandre tormasovs daevala

saqarTvelos terieoriaze arsebuli orive sapatriarqos (mcxeTisa da afxazeTis)

gauqmeba. amisaTvis, pirvel rigSi, saWiro iyo kaTolikos-patriarq anton II-is

saqarvelodan ruseTSi gawveva (afxazeTis kaTolikos-patriarqi maqsime II-s 1795

wels gardaicvala). 1810 wlis 3 noembers ruseTis saimperatoro karis moTxovniT

anton II ruseTSi gaemgzavra. anton II-m winaaRmdegoba ver gaswia, Tumca kargad

icoda risTvis iwvevdnen ruseTSi (kaTolikos-patriarqi saqarTveloSi veRar

dabrunda, 1827 wels ruseTSi gardaicvala). aleqsandre tormasovma qarTl-kaxeTis

eklesiis mmarTvelobis proeqtis Sedgena mitropolit varlams (erisTavs) daavala.

19

es proeqti daedo safuZvlad a. tormasovis moxsenebas uwmidesi sinodisadmi. 1811

wlis 12 Tebervals generali a. tormasovi ruseTis eklesiis uwmidesi sinodis

oper-prokuror Tavad aleqsandre golicins werda, rom kaTolikos-patriarqi anton

II samarTliani da iSviaTi Tvisebebis mqone adamiania. a. tormasovis azriT,

miuxedavad imisa, rom ar arsebobda imperatoris Sesabamisi brZaneba, saqarTvelos

eklesiis mmarTvelad unda daeniSnaT egzarqosi, xolo kaTolikos-patriarqi anton I

datovebuli yofiliyo ruseTSi da mas saqarTvelos eklesiis Semosavlidan

daniSvnoda pensia 6 aTasi maneTis odenobiT. a. tormasovis moxsenebis Semdeg

peterburgSi bevri aRar ufiqriaT. am moxsenebis safuZvelze sinodis oper-

prokurorma a. golicinma 1811 wlis 21 ivniss Seadgina ,,mmarTveli sinodis

uqveSevrdomilesi moxseneba.” moxsenebaSi aRniSnuli iyo, rom saqarTveloSi

(qarTl-kaxeTSi) rusuli mmarTvelobis SemoRebis Semdeg kaTolikos-patriarqoba

uqmdeboda da kaTolikos-patriarqis adgils ikavebda ruseTis eklesiis uwmides

sinods daqvemdebarebuli egzarqosi. imperatorma aleqsandre I-ma 1811 wlis 30

ivniss ,,mmarTveli sinodis uqveSevrdomilesi moxseneba” ucvlelad daamtkica.

aleqsandre I-is brZanebis Tanaxmad, dapyrobili qarTl-kaxeTis samRvdeloeba unda

damorCileboda ,,mcxeTisa da qarTlis mitropolits”, romelic iqneboda ruseTis

eklesiis uwmidesi sinodis wevri da amave dros eqneboda ,,saqarTvelos egzarqosis” tituli. saqarTvelos pirvel egzarqosad dainiSna qsnis erisTavTa sagvareulos

warmomadgeneli, mitropoliti varlami.

ase gauqmda msoflios erT-erTi uZvelesi iveriis (mcxeTis) sapatriarqo,

xolo gauqmebuli sapatriarqos mTel teritoriaze (eparqiebze, eklesiebze,

monastrebze) gavrcelda ruseTis eklesiis uwmidesi sinodis iurisdiqcia. uwmides

sinods daqvemdebarebuli egzarqosi saqarTveloSi umaRles ierarqad iTvleboda.

mmarTveli sinodis 1811 wlis 21 ivniss ,,uqveSevrdomiles moxsenebaSi” mcxeTis avtokefaluri sapatriarqos gauqmebis erTaderT mizezad qarTl-kaxeTis

samefos gauqmeba da yofili samefos teritoriaze rusuli mmarTvelobis damyareba

iyo dasaxelebuli. es ki ewinaaRmdegeboda efesos wmida III msoflio saeklesio

krebis (431 w.) merve kanons. am kanonis miRebis safuZveli gaxda antioqiis eklesiis

mcdeloba Tavisi iurisdiqciisaTvis daemorCilebina kviprosis eklesia da,

Sesabamisad, kviprosis eklesiisaTvis CamoerTmia avtokefaluri uflebebi, romliTac

igi ZvelTaganve sargeblobda. radgan kviprosis eklesia ZvelTaganve avtokefalurad

iyo aRiarebuli, III msoflio saeklesio krebam daicva kviprosis eklesiis

avtokefalia.

iveriis (mcxeTis) uZvelesi avtokefaluri marTlmadidebeli sapatriarqos

gauqmebisaTvis aucilebeli iyo Semdegi:

pirveli. kaTolikos-patriarq anton II-s unda moewvia saeklesio kreba,

romelsac unda mieRo dadgenileba avtokefaluri uflebis daTmobisa da

avtokefaliis gauqmebis Taobaze. aseTi saeklesio kreba mowveuli ar yofila.

meore. likvidirebuli iveriis (mcxeTis) sapatriarqos ruseTis eklesiis

iurisdiqciaSi Sesvlis Taobaze Tanxmoba unda mieca ruseTis saeklesio krebas.

imxanad ruseTSi saeklesio krebas aRar iwvevdnen, xolo uwmidesi sinodi saeklesio

krebas ver Secvlida.

mesame. msoflios uZvelesi iveriis (mcxeTis) avtokefaluri sapatriarqos

gauqmebisaTvis aucilebeli iyo msoflio marTlmadidebeli sapatriarqoebis

(ierusalimis, antioqiis, aleqsandriis) da, pirvel rigSi, konstantinepolis

msoflio patriarqis Tanxmoba. aseTi Tanxmoba ruseTs ar uTxovia da, cxadia, arc

miuRia.

20

amrigad 1801 wlis 12 seqtembris ukanono aqts, romlis ZaliTac gauqmda

qarTl-kaxeTis samefo, mohyva meore _ 1811 wlis 30 ivnisis ukanono aqti, romlis

ZaliTac gauqmda msoflios erT-erTi uZvelesi avtokefaluri sapatriarqo _ iveriis

(mcxeTis) sapatriarqo.

1814 wlis 30 agvistos imperatorma aleqsandre I-ma xeli moawera brZanebas,

romlis ZaliTac saqarTveloSi saeklesio mmarTvelobis sistemam cvlileba ganicada.

TbilisSi daarsda ruseTis eklesiis uwmindesi sinodis saqarTvelo-imereTis

sinodaruli kantora. umaRlesi saeklesio ierarqi saqarTvelos egzaqosi iyo,

romlis Zalauflebac saqarTvelos mTel teritoriaze vrceldeboda. saqarTvelo-

imereTis sinodaruli kantoris SeqmnasTan dakavSirebiT quTaTel mitropolit

dosiTeoss (wereTels) aekrZala afxazTa sakaTalikosos saqmeTa gangeba

(mitropolit dosiTeoss kaTolikosoba uboZa imereTis mefem solomon II-m, magram

kurTxeva ar momxdara. swored amitom mitropoliti dosiTeosi sabuTebSi ase

ixsenieba: ,,yovlad samRvdelo quTaTeli mitropoliti dosiTeoz da ganmge

sakaTalikozosi.”) 1814 wlis bolodan mitropoliti dosiTeosi mxolod eparqiis

mRvdelmTavaria da afxazeTis sakaTalikosos saqmeebs aRar ganagebs. afxazeTis

kaTolikos-patriarqisa da afxazeTis sakaTolikosos iurisdiqcia Sewyda da yofili

sakaTolikosos teritoria saqarTvelo-imereTis sinodarul kantorasa da

saqarTvelos egzarqoss daeqvemdebara.

1811-1814 wlebSi saqarTvelos eklesiis avtokefaliis gauqmeba im politikis

gagrZeleba iyo, romlis mizansac saqarTvelos ruseTis imperiis guberniad gadaqceva

Seadgenda.

Tavi meeqvse. ruseTis eklesiis

urTierToba kaTolikeebTad da uniatebTan

kaTOlikuri jeC-pospolitas da marTlmadidebeli ruseTis urTierToba

yobelTvis daZabuli iyo. ori saxelmwifos urTierTobaSi politikuri da

religiuri faqtori gadajaWvuli iyo. 1686 wlis xelSekrulebiT ruseTma jeC-

pospolitas marTlmadidebeli mosaxleobis (praqtikulad, dasavleT ruseTis,

ukrainisa da belorusiis mosaxleobis) mfarvelobis ufleba miiRo. aman ruseTs JeC-

pospolitas saSinao saqmeebSi Carevis ufleba misca. marTalia, JeC-pospolitas

mefeebi da seimi ruseTs advilad arafers uTmobdnen, magram ruseTis mefeebi mainc

aqtiurad cdilobdnen mopovebuli upiratesobis gamoyenebas. JeC-pospolitas

teritoriaze mcxovrebi marTlmadideblebis Seviwrovebis SemTxvevaSi petre I (1696-

1725) JeC-pospolitas sasuliero xelisuflebas ruseTSi mcxovrebi kaTolikeebis

devniT, xolo JeC-pospolitas mefe avgusts _ urTierTobis gawyvetiT emuqreboda.

petre I-ma muqara ver Seasrula. petre I-is memkvidreebis mefobis dros ruseTSi

mcxovrebi kaTolikeebis uflebebi ar Selaxula. piriqiT, ruseTma garkveulwilad

uari Tqva mopovebuli upiratesobaze. 1686 wlis xelSekrulebiT JeC-pospolitas

teritoriaze oTxi marTlmadidbluri eparqia unda arsebuliyo. JeC-pospolitas

mefem piroba daarRvia da oTxi eparqiis magivrad mxolod ori _ luckisa da

21

mogilevisa _ datova. cota mogvianebiT luckis eparqiac gauqmda. sabolood, oTxi

marTlmadidbluri eparqiidan sami uniatebis xelSi aRmoCnda. erTaderTi

marTlmadidebluri mogilievis eparqiis mmarTveli episkoposebs didi brZola

uxdebodaT eparqiis SenarCunebisaTvis. ramdenimejer Tavs daesxnen episkopos

silvestr Cetvertinskis (1707-1728), xolo episkoposma giorgi koniiskim (1755-

1795) q. orSaSi Zlivs daaRwia Tavi kaTolikeTa aRtinebul brbos.

romis kaTolikuri eklesia JeC-pospolitas SemadgenlobaSi Semaval

ukrainisa da belorusiis teritoriaze gamudmebiT agzavnida iezuitTa ordenis

misionerebs. iezuitebi aviwrovebdnen marTlmadideblebs, marTlmadideblur eklesiebs

uniatebi epatronebodnen. 1720 wels zamoiskis saeklesio krebam miiRo dadgenileba

uniatur eklesiaSi RvTismsaxurebis sakiTxavi wignebis Sesworebis Taobaze. Zvel

wignebSi Sesworebebi kaTolikuri dogmebidan gamomdinare unda Setaniliyo. mrwamsSi

sityvis ,,mamisagan” Semdeg unda damatebuliyo sityva ,,da Zisagan”. am droidan

uniaturi eklesiebi garegnulad kaTolikurs daemsgavsa: aRsarebis procesSimRvdeli

da aRmsarebeli izolirebuli iyo erTmaneTisagan da mrevlisagan, eklesiaSi daidga

skamebi, orRani. uniatma mRvdlebma gaiparses wveri da kaTolike mRvdlebis msgavsad

Seimosnen.

ekaterine II-is (1762-1796) dros JeC pospolitas marTlmadidebelma

mosaxleobam ukve mesamed iTxova mfarveloba. ekaterine II-is koronaciaze moskovSi

Cavida mogilevis episkoposi giorgi (koniiski). episkoposma imperators dauxata JeC-

pospolitas marTlmadidebluri mosaxleobis mZime viTareba da Semweoba sTxova. 1764

wels JeC-pospolitas taxtze stanislav poniatovskis asvlasTan dakavSirebiT,

marTlmadidebeli mosaxleobis sakiTxi ganixila seimma. aman biZgi misca JeC-

pospolitas uniati mosaxleobis winaaRmdeg religiuri moZraobis dawyebas.

moZraobis centri gaxda pereiaslavis saepiskoposo kaTedra, romelsac imxanad

emorCilebodnen JeC-pospolitas SemadgenlobaSi Semavali ukrainis

marTlmadidebluri samwysoebi. saepiskoposo kaTedras ganagebda

marTlmadideblobisTvis Tavdadebuli episkoposi gervasi (lincevski). moZraobis

centrs agreTve warmoadgenda Cigironis olqSi mdebare wmida matronas monastery,

romlis winamZRvaris melqisedeki (znaCko-ianovski) iyo. mosaxleobam daiwyo Zveli

marTlmadidebluri eklesiebis aRdgena da axlebis mSenebloba. pereiaslavis

episkoposma axali eklesiebisTvis mRvdlebi akurTxa. uniaturi eklesiebis mrevli

marTlmadidebel eklesias daubrunda. 1765 wels episkoposi giorgi da iRumeni

melqisedeki varSavaSi Cavidnen. episkoposma giorgim seimSi warmoTqva sityva,

romelSic JeC-pospolitas marTlmadidebeli osaxleobis mZime mdgomareoba

warmoaCina. es sityva evropis ramdenime enaze iTargmna. JeC-pospolitas mefe

stanislav poniatovskim piroba dado daecva marTlmadidebeli mosaxleoba. iRumeni

melqisedeki ukrainaSi JeC pospolitas mefi sigeliTa da weriliT dabrunda

romelic uniatur eklesias marTlmadidebeli mosaxleobis devnis Sewyvetisken

mouwodebda. 1766 wels JeC-pospolitas seimma ganixila sakiTxi RUseTIsagan da

evropis sxva qveynebis xelisuflebisagan poloneli disidentebis dacvis sakiTxi.

aman biZgi misca poloneTSi erovnuli moZraobis aRmavlobas. antirusuli moZraoba

nawilobriv marTlmadidebeli mosaxleobis devnaSi gamoixata. JeC-pospolitas

marTlmadidebeli samRvdeloebi da marTlmadidebeli mrevli mZime mdgomareobaSi

22

aRmoCnda. iyo SemTxvevebi, roca marTlmadidebelTa devna mkvlelobiT dasrulda.

iRumeni melqisedeki uniatTa saoyrobileSi aRmoCnda da wamebiT sikvdils Zlivs

gadaurCa. kaTolikeTa da uniatTa TviTnebobam uaRresad daZaba viTareba.

marTlmadideblebi samagieros gadasaxdelad emzadebodnen. episkopos gervasisa da

iRumen melqisedekis qadagebebma viTareba ver ganmuxta. JeC-pospolitas

marTlmadidebelma mosaxleobam (rusebma, ukrainelebma, belorusebma) ajanyeba daiwyo.

es ajanyeba istoriaSi kolivSCinis saxelwodebiT Sevida. ajanyebulebi scemdnen

uniaturi da kaTOlikuri eklesiis msaxurebs, arbevdnen poloneli panebis mamulebs.

daiRvara sisxli. JeC-pospolitaSi dawyebuli ajanyebiT isargebla ruseTma. 1768

wlis traqtati avalebda ruseTS JeC-pospolitaSi mSvidobis dacvas. ekaterine II-m

ar daayovna da JeC-pospolitas teritoriaze jari Seiyvana. JeC-pospolitas

teritoriaze dawyebuli marTlmadidebeli mosaxleobis ajanyebis saTaveSi aRmoCndnen

demokratizmis ideebze aRzrdili axalgazrda liberalebi. marTalia, isini

marTlmadideblebi iyvnen, magram maTTvis marTlmadideblobis dacva ar iyo

umTavaresi. ajanyebis moTaveTa aseTi ganwyobiT isargebles polonelebma da JeC-

pospolitaSi samoqalaqo mSidobis dacvis aucileblobaSi daarwmunes. sabolood,

aseTi viTareba Seiqmna: ajanyeba religiuri fanatizmis gamovlinebad Sefasda, xolo

misi dawyeba marTlmadidebel samRvdeloebas dabralda. ajanyebis moTaveebad

episkoposi gervasi da iRumeni melqisedeki iqnen miCneulni. isini gadaayenes da

ruseTSi gagzavnes. ajanyebulebis winaaRmdeg erTad moqmedebdnen poloneli panebi da

ruseTis armia. gamarjvebas zeimobdnen uniatebi, maT yvela eklesia

daibrunesajanyebul marTlmadidebelTa devna 1772 wlamde, JeC-pospolitas pirvel

danawilebamde gagrZelda. 1772 wels ajanyebulTa devna ZiriTadad dasrulda. yovel

SemTxvevaSi JeC-pospolitas pirveli danawilebis (1772 w.) Semdeg ruseTis

SemadgenlobaSi gadasul belorusiis teritoriaze mSvidobam daisadgura.

ruseTis SemadgenlobaSi gadasul belorusiis teritoriaze arqiepiskopos

giorgis (koniiskis) wyalobiT marTlmadidebloba swrafad gaZlierda. uniaturi

eklesiis mrevlisdidma nawilma TxovniT mimarTa ruseTis eklesias. TxovnaSi

aRniSnuli iyo, rom maT Tavis droze ZaliT aRiarebines unia da amjerad maT

surdaT marTlmadidebel eklesiaSi dabruneba. peterburgSI uniaturi eklesiis

mrevlis Txovnis dakmayofilebas ar Cqarobdnen. rva wlis Semdeg gadawyda

marTlmadidebluri wesiT moenaTlaT uniaturi eklesiis im samwysoTa mrevli, sadac

mrevlis yvela wevri gamoTqvamda aseT survils. ekaterine II-is aseTi sanaxevrod

antimarTlmadidebluri ganpirobebuli iyo ori mizeziT: pirveli. ekaterine II

angariSs uwevda axlad SeerTebuli belorusiis teritoriaze mcxovreb kaTOlikuri

eklesiis mrevls. meore. ekaterine II angariSs uwevda evropis sazogadoebas, xazs

usvamda imas, rom igi metad mtkiced icavda rjulTSemwynareblobis princips/

miuxedavad xelisuflebis aseTi poziciisa, 130 000 uniati mainc moinaTla.

zemoxsebuli mizezebis gamo axlad SeerTebuli belorusiis teritoriaze

kaTolikuri eklesia gacilebiT ukeTes pirobebSi aRmoCnda vidre marTlmadidebeli

eklesia. 1773 wels ekaterine II-m belorusiis kaTOlike mrevli Caabara

arqiepiskopos stanislav sestrenceviCs. arqieoiskoposs eboZa didi simdidre.

belorusiis kaTolike arqiepiskoposis wliuri Semosavali 60 000 maneTs aRwevda,

maSin, roca belorusiis marTlmadidebeli arqiepiskoposis wliuri Semosavali

23

mxolod 6 000 maneTs Seadgenda. XVIII saukunis 90-ian wlebSi belorusiaSi sami

kaTolikuri eparqia Seiqmna. kaTolikur eparqiebSi eklesiebi da monastrebi did

mamulebs flobdnen, maSin, roca marTlmadidebel eklesiebsa da monastrebs mamulebi

CamoarTves. belorusiis teritoriaze uniatur eklesiasac Tavisi arqiepiskoposi

hyavda, romlis kaTedrac q. polockSi iyo. ekaterine II-m belorusiaSi xeluxleblad

datova iezuitTa ordeni, maSin roca 1773 wels romis papma evropis saxelmwifoTa

moTxovniT iezuitTa ordeni oficialurad gaauqma. polockSi mokalaTebulma

iezuitebma daaarses iezuitTa noviciati, romelic SemdgomSi iezuitTa kolegiad

gadakeTda. iezuitebi Zveleburad agrZelebdnen kaTolikobis propagandas.

JeC-pospolitas SemadgenlobaSi darCenili ukrainis teritoriaze

marTlmadidebelTa da kaTolikeTa urTierToba drodadro seriozulad iZabeboda.

ukrainis kaTolike samRvdeloeba da poloneli panebi SiSiT Sescqerodnen

marTlmadidebeli mrevlis saprotesto moZraobas. 1785 wels ukrainis

marTlmadidebel mrevls axali meufe dauniSnes. es iyo pereiaslavis episkoposi

viqtor sadakovski. Seudga Tu ara episkoposi viqtori mwyemsTavruli movaleobis

Sesrulebas, maSinve gavrcelda xmebi, rom axali episkoposi marTlmadidebeli

mRvdlebisa da berebis meSveobiT kaTolikuri eklesiis winaaRmdeg ukrainis

mosaxleobis ajanyebas amzadebso. amasac ki ambobdnen, rom episkoposis rezidenciaSi

(q. pereiaslavSi), aseve monastrebSi iaraRis sawyobebi gamarTeso. 1798 wels

episkoposi viqtori daapatimres da varSavaSi gagzavnes. episkoposis rezidenciasa da

monastrebSi, cxadia, iaraRis sawyobebi ver aRmoaCines. aseTi viTareba iyo JeC-

pospolitas SemadgenlobaSi Semavali ukrainis teritoriaze 1793-1795 wlebamde.

JeC-pospolitas meore (1793 w.) da mesame (1795 w.) danawilebis Semdeg ukrainis

teritoria, garda galiciisa, ruseTs ergo. Galicia avstriis imperiis sazRvrebSi

aRmoCnda. JeC-pospolitas meore da mesame danawilebis Semde uniatebis

marTlmadidebluri wesiT monaTvlis msurvelTa ricxvi gansakuTrebiT gaizarda.

1794 wlis kanoniT uniatebis monaTvlas ukve aRaraferi aferxebda. 1796 wlisaTvis

ukve monaTluli iyo 2 000 000 uniati. TviT uniatur eklesiebSi daiwyo moZraoba

ganaxlebisaTvis. uniaturi eklesiis arqiepiskoposma irakli lisovskim (1784-1809)

daiwyo uniaturi eklesiis gawmenda uniis dadebis Semdeg damkvidrebuli

kaTolicizmis dogmebisagan. arqiepiskopos iraklis surda mWidro kavSiris damyareba

marTlmadidebel eklesiasTan. man imogzaura ierusalimSi, imoseboda

marTlmadidebluri ierarqiis msgavsad, atarebda wvers.

ekaterine II-m mefobis bolo wlebSi gadawyvita uniaturi eklesiebisa da

monastrebis ricxvis Semcireba, magram am gadawyvetilebis sisruleSi moyvana ver

moaswro. axali imperatori pavle I (1796-1801) kaTolikeebsa da uniatebs

mfarvelobda. pavle I SeSinebuli iyo evropaSi dawyebuli revoluciuri moZraobiT.

imperatoris ganwyobiT isargebles kaTolikeebma da imperatori daarwmunes imaSi,

romevropaSi revoluciebi kaTolikuri eklesiis gavlenis Sesustebis Sedegad

warmoiSva. pavle I-s gars exvivnen maltis ordenis raindebi da iezuitebi. isini

imperators kaTolikuri religiis ganmtkicebis aucileblobaSi arwmunebdnen. pavle

I-is karze didi gavlena moipova iezuitma mRvdelma gruberma. imperatorma daiaxlova

safrangeTidan da JeC-pospolitadan devnili aristokratiis warmomadgenlebi.

iezuitebma fexi moikides peterburgSi, maT xelSi gadavida kaTolikuri eklesiis

24

mTeli Semosavali. maT imperatorisgan miiRes iezuitTa ordenis aRdgenis

oficialuri ufleba da airCies ordenis generali. pavle I-is nebarTviT iezuitebma

aRmosavleTSi misionerebi gagzavnes. aseT viTarebaSi uniatTa marTlmadidebluri

wesiT monaTvla Seferxda da Semdeg saerTod SeCerda. pavle I-ma ufleba misca

uniatebs aRedginaT winaT gauqmebuli luckisa da brestis eparqiebi. amasTan erTad,

imperatoriar scnobda uniaturi eklesiis damoukideblobas. ruseTis teritoriaze

arsebuli uniaturi eklesiis eparqiebi, eklesiebi da monastrebi pavle I-ma

kaTOlikuri kolegiis SemadgenlobaSi Seqmnil sammarTvelos daumorCila, romelSic

arc erTi uniati ar Sedioda.

aleqsande I-ma (1801-1825) mefobis dasawyisSi sruli sjulTSemwynarebloba

daamkvidra. amiT kargad isargebles iezuitebma da ruseTis aristokratiis bevri

warmomadgeneli gaakaTolikes. iezuitTa mier Seqmnili kaTolikuri skolebiTa da

misiebiT daifara mTeli ruseTis imperia. pirvel rigSi, kaTolikeebma mZlavrad

moikides fexi ruseTis dasavleT regionebSi (belorusiaSi), samxreTSi (kievidan

simferopolamde, kamenc-podolskidan da odesidan mozdokamde da astraxanamde),

cimbirSi (polonelTa gadasaxlebis adgilebSi). 1814 wels kaTolikoba miiRo

axalgazrda Tavadma golicinma, uwmidesi sinodi ober-prokuror Tavad a. n.

golicinis naTesavma. kaTolikuri eklesiis gavlenis zrdis winaaRmdeg 1815 wels xma

aimaRla moskovis mitropolitma filaretma (drozdovma). 1815 wels aleqsandre I-ma

iezuitebi peterburgidan da moskovidan, xolo 1820 wels ruseTidan gaaZeva.

kaTolikeebis gavlenis zrda mtivneulad aRiqva uniaturma eklesiam. kaTolikeTagan

Seviwrovebulma uniaturi eklesiis arqiepiskoposma iraklim (lisovskim) 1803 wels

peterburgSi gagzavna dekanozi ioane krasovski da uimedo mdgomareobaSi Cavardnili

uniaturi samwysosaTvis Semweoba iTxova. imave 1803 wels aleqsandre I-ma gamosca

brZaneba, romelickrZalavda uniatebis kaTolikuri wesiT monaTvlas. 1804 wels

aleqsandre I-is brZanebis Tanaxmad uniaturi eklesiis marTvis mizniT pavle I-is

dros kaTolikuri kolegiis SemadgenlobaSi Seqmnil sammarTveloSi (romlis wevrTa

Soris arc erTi uniati ar iyo), Seiyvanes erTi uniati episkoposi da sami uniati

asesori. 1805 wels kaTolikuri kolegia gaiyo or departamentad _ kaTolikur

departamentad da uniatur departamentad. uniaturidepartamentis Tavmjdomared

dainiSna arqiepiskoposi irakli (lisovski). 1806 wels arqiepiskoposi irakli

damoukidebeli pitropolitis xarisxSi iqna ayvanili. amis Semdeg uniaturi eklesia

mTlianad gaTavisuflda romis kaTolikuri eklesiis gavlenisagan. 1809 wels

mitropoliti irakli gardaicvala. mis mier dawyebuli saqmis gamgrZeleblebi iyvnen

luckis episkoposi grigori koxanviCi (1814 wlidan) da polockis arqiepiskoposi

ioane krasovski. episkoposi grigori imperatoris mier damoukidebeli mitropoliti

mitropolotis xarisxSi iqna ayvanili. rac Seexeba arqiepiskopos ioanes igi ver iqna

ayvanili mitropolitis xarisxSi, radgan cili daswames, 1817 wels kaTedra

daatovebines da misi saqme sasamarTlos gadasces. arqiepiskoposis saqme ZiebaSi iyo

mis gardacvalebamde (1827 w.). 1817 wels mitropoliti gaxda brestis episkoposi

iosafat bulgaki. mitropoliti iosafati kaTolicizmis did gavlenas ganicdida.

miuxedavad amisa, kaTolikeebma mdgomareoba ver ganimtkices. mitropolit iraklisa

(lisovskisa) da arqiepiskopos ioanes (krasovskis) moRvaweobis Semdeg uniaturi

25

eklesiis TeTr samRvdeloebaSi gaZlierdnen kaTolicizmis gavlenis mowinaaRmdegeni.

maT ricxvs ganekuTvnebodnen: ioseb semaSko, vasili luJinski, anton zubko da sxvebi.

vasili luJinski da anton zubko q. luckSi arqiepiskopos iraklis

(lisovskis) mier daarsebuli sasuliero seinariis azrdilebi iyvnen. ioseb semaSkos

saero gimnazia hqonda damTavrebuli. Semdeg samivni swavlobednen vilinis

universitetSi. vilinis universitetis proreqtori imxanad Tavadi adam Cartoricki

iyo. adam Cartoricki ver itanda iezuitebs, xolo kaTolikur fanatizms saSIS

movlenad miiCnevda. adam Cartoricki cdilobda universitetis studentebsa da

profesorebSi radikalizmis aRmofxvras sxva eligiebis mimarT, cdilobda

marTlmadideblobis ganmtkiceba ise, rom kaTolikeebTan dapirispireba ar momxdariyo.

adam Cartorickis mzunvelobis qveS myofTa Soris ioseb semaSko yvelaze metad iyo

gamsWvaluli. marTlmadideblobisadmi simpaTiiT. ioseb semaSko ukraineli iyo, igi

kievis guberniaSi daibada. q. kievsa da kievis SemogarenSi uniatizmi axlos idga

marTlmadideblobasTan (gansxvavebuli viTareba iyo ukrainis sxva regionebSi, sadac

uniatizmi kaTolocizmis gavlenis qveS iyo). universitetis damTavrebis Semdeg ioseb

semaSko mRvdlad akurTxes da luckis eparqiaSi gagzavnes.ori wlis Semdeg igi

ocdaoTxi wlis asakSi dekanozis xarisxSi aiyvanes dad a kaTolikuri kolegiis

uniaturi departamentis asesorad daniSnes. kaTolikur kolegiaSi igi Seupovrad

ebrZoda kolegiis wevr kaTolike sasuliero pirebs. ioseb semaSko kargad icnobda

kaTolikobas, uniatizmsa da marTlmadideblobas. axalgazrda dekanozma gadawyvita

uniaturi eklesiis dacva, rogorc romis kaTOlikuri eklesiisagan, ise poloneli

kaTolike samRvdeloebisagan. imperator nikoloz I-is (1825-1855) mier ruseTis

saxelmwifo Zlierebis safuZvlad marTlmadideblobis, TviTmpyrobelobisa da

xalxurobis gamocxadebam frTebi Seasxa dekanoz ioseb semaSkos Canafiqrs. 1827

wels nikoloz I-ma akrZala uniatur monastrebSi kaTOlokeTa berad aRkveca da ukve

aRkvecilTa monasterebSi miReba. imperatoris brZaneba uniaturi eklesiis TeTri

samRvdeloebis ganaTlebis donis amaRlebasac iTvaliswinebda. 1827 wels ioseb

semaSkom nikoloz I-s miarTva moxsenebiT baraTi, romelSic dawvrilebiT aRwera

romis kaTolikuri eklesiis saZraxisi qmedebebi uniaturi eklesiis winaaRmdeg.

dekanoz ioseb semaSkos uniatur eklesiaSi Semqnili mZime mdgomareobis

ga,osworebissaTvis aucileblad miaCnda: 1) uniaturi eklesiis marTva-gamgeoba unda

gadaecaT uniaturi kolegiisaTvis; 2) uniaturi eklesiis oTxi eparqiidan unda

darCeniliyo ori _ belorusiisa da litvisa; 3) unda gaumjobesebuliyo swavlebis

xarisxi uniaturi eklesiis sasuliero skolebSi; 4) unda akrZaluliyo uniati

axalgazrdebis Seyvana kaTolikur skolebSi; 5) unda akrZaluliyo uniatTa monaTvla

kaTOlikuri wesiT; 6) unda gaumjobesebuliyo monastrebis marTva-gamgeoba. nikoloz

I-s ioseb semaSkos mier moxsenebiT baraTSi Camoyalibebuli ideebi WkuaSi daujda.

1828 wels gaixsna uniaturi kolegia, romelic kaTolikuri kolegiisgan

damoukideblad moqmedebda. kolegiis wevrebi gaxdnen ioseb semaSko, anton zubko da

vasil luJinski. male dekanozi ioseb semaSkouniaturi eklesiis polockis eparqiis

qorepiskoposad iqna xeldasmuli. gaixsna uniaturi sasuliero seminaria da

ramdenime sasuliero saswavlebeli. Semdeg xanebSi uniaturi eklesiis mdgomareobis

gaumjobesebas xeli Seuwyo poloneTis 1830-1831 wlebis ajanyebam. ajanyebis

26

mowyobaSi didi roli Seasrula kaTOlikurma samRvdeloebam. nikoloz I-ma Suri

iZia. ajanyebulebTan kavSirSi SmeCneuli monastrebi an daxures, an marTlmadideblebs

gadasces. imperatorma poloneTSi ajanyebis CaxSobisSemdeg praqtikulad

ganaxorcieladekanos ioseb semaSkos mier moxsenebiT baraTSi Camoyalibebuli

rekomendaciebic. uniaturi eklesiis ramdenime eparqiis nacvlad datovebul iqna

mxolod ori eparqia _ litvisa da belorusiisa. 1833 wels litvis eparqiis

mmarTvel episkoposad xeldasxmul iqna ioseb semaSko. belorusiis eparqias jer

kidev ganagebda kaTolicizmis gavlenis qveS myofi iostaf bulgaki. male vasili

luJinskis qorepiskoposad daasxes xeli (qorepiskoposis rezidencia q. polockSi

iyo). qorepiskoposad daasxes xeli anton zubkosac. igi litvis eparqiaSi

moRvaweobda.

episkoposi iosebi (semaSko) yvelafers akeTebda marTlmadidebelta da

uniatTa daaxloeisaTvis. uniatur eklesiaSi nel-nela daiwyo kaTolikuris nacvlad

marTlmadidebluri wesebis damkvidreba. 1834 wels unitur eklesiebs daegzavnaT

RvTismsaxurebis dros saWiro sakiTxavebi, romlebic ruseTis marTlmadideblur

eklesiaSi gamoiyeneboda. 1835 wels uniaturi eklesiis sasuliero seminaria da

sasuliero saswavleblebi gadavida ruseTis uwmidesi sinodis sasuliero

saswavleblebis komitetis daqvemdebarebaSi. 1837 wels uniaturi eklesia ruseTis

Sinagan saqmeTa saministros gamgeblobidan gamovida da ruseTis marTlmadidebluri

eklesiis uwmidesi sinodis ober-prokurors daeqvemdebara. es iyo pirveli

mniSvnelovani nabiji uniaturi eklesiis uwmidesi sinodisadmi daqvemdebarebis gzaze.

mTeli am drois ganmavlobaSi ukve saqveynos cnobili uniaturi eklesiis ierarqebi

iosebi (semaSko), vasili (lujinski) da anatoli (zubko) bevrs mogzaurobdnen

uniatur eparqiebSi. mogzaurobisas isini piradad acnobdnen eklesiebisa da

monastrebi samRvdeloebas ruseTis marTlmadidebel eklesiasTan SeerTebis gegmas.

1838 wels gardaicvala uniaturi belorusiis eparqiis mmarTveli ierarqi,

kaTolicizmis gavlenis qveS myofi mitropoliti iostaf bulgaki. misi

gardacvalebis Semdeg marTlmadideblebTan gaerTianebis momxre uniaturi eklesiis

ierarqebs iosebs, vasilisa da antonis mowinaaRmdege praqtikulad aRar hyavdaT.

arqiepiskoposi iosebi uniaturi kolegiis Tanmjdomare, episkoposi vasili

belorusiis eparqiis mmarTveli episkoposi gaxda. sasuliero ierarqebis iosebis,

vasilisa da antonis xelmZRvanelobiT daiwyo xelmowerebis Segroveba uniaturi

eklesiis ruseTis marTlmadidebel eklesiasTan gaerTianebis Taobaze. Txovnas xeli

ar moawera mxolod belorusiis eparqiis asamde mRvdelma. 1839 wlis 12 Tebervals

q. polockSI gaixsna uniaturi eklesiis kreba. aqts uniaturi eklesiis ruseTis

marTlmadidebel eklesiasTan SeerTebis Taobaze xeli moawera 1305 sasuliero pirma.

25 marts imperatorma nikoloz I-ma Txovna Seiwynara. am movlenasTan dakavSirebiT

qalaqevis: vitebskis, orSis, polockis, volinis marTlamadideblur taZrebSi sazeimo

msaxureba gaimarTa. SeerTebis aRsaniSnavad damzadebul iqna sagangebo medalioni

warweriT: ,,ZaldatanebiT CamoSorebuli (1596) SeerTebuli iqna siyvaruliT (1839).” amrigad, uniaturi eklesia naxevar milioniani mrevliT ruseTis marTlmadideblur

eklesias SeuerTda.

27

uniaturi eklesiis ierarqebma imperiis dasavleT regionebSi eparqiebi

miiRes: iosebma (semaSkom) _ litvis eparqia (1852 w.), vasilim (luJinskim) _

polockis eparqia (1841 w.), antonim (zubkom) _ minskis eparqia. arqiepiskoposi

iosebi mitropolitis xarisxSi iqna ayvanili. igi 1867 wels gardaicvala.

arqiepiskoposma vasilim 1868 wels eparqia datova da gardacvalebamde (1879 w.)

ruseTis eklesiis uwmidesi sinodis wevri iyo. arqiepiskoposi antoni 1848 wlamde

ganagebda minskis eparqias. igi 1884 wels gardaicvala.

uniaturi eklesiis ruseTis marTlmadideblur eklesiasTan SeerTebis

Semdeg (1839 w.) uniaturi eklesiebi da monastrebi darCnen ruseTis imperiis

SemadgenlobaSi Semavali poloneTis rteitoriaze (vislispireTSi da xelmis

uniatur eparqiaSi). am regionebis eklesiebisa da monastrebis ruseTis

marTlmadidebluri eklesiiis daqvemdebarebaSi gadasvla daiwyo ruseTis mier

poloneTis 1863 wlis ajanyebis CaxSobis Semdeg. amjerad uniatebis

marTlmadideblebTan gaerTianebis iniciatori iyo uniati dekanozi markel poppeli,

romelic ruseTis imperatorma uniatebis adgilobrivi ierarqis gardacvalebis

Semdeg eparqiis administratorad daniSna. 1874 wels sedlecis guberniis

(poloneTi) uniatebi, 50 000 adamiani, ruseTis marTlmadidebel eklesias

SeuerTdnen. 1874 welsve ruseTis uniaturi eklesiis xelmis eparqiis krebam miiRo

dadgenileba ruseTis marTlmadideel eklesiasTan SeerTebis Taobaze. 1874 wels

markel poppeli lublinis eparqiis episkoposad iqna xeldasmuli. imavdroulad igi

gaxda varSavis marTlmadidebluri eparqiis qorepiskoposi. 1878 wlidan markel

poppeli iyo jer podlaskis (poloneTi), xolo Semdeg polockis (belorusia)

episkoposi. 1874 wlis Semdeg unia SenarCunebuli iyo mxolod galiciis

teritoriaze, romelic 1795 wlidan avstrias ekuTvnoda.

romis kaTolikuri eklesia, cxadia, ukmayofilo darCa uniaturi eklesiis

ruseTis marTlmadideblur eklesiasTan SeerTebiT. kaTolikuri kolegia am

movlenebis Semdegac agrZelebda ruseTSi misionerul moRvaweobas. unda aRiniSnos,

rom marTlmadideblobis iseTi Tavgamodebuli damcvelis drosac ki, rogoric iyo

nikoloz I (1825-1855) xdeboda marTlmadidebel eklesiasTan SeerTebuli uniatebis

kaTolikurad monaTvlis SemTxvevebi. ufro metic, iyo marTlmadidebelTa mier

kaTolicizmis miRebis SemTxvevebic. kaTolicizmi aRiares ruseTis aristokratiuli

sagvareuloebis warmomadgenlebma (gagarinebma, golicinebma, martinovebma). maTi

nawili emigraciaSi wavida. imavdroulad mimdinareobda sapirispiro procesi _

kaTolikeTa marTlmadideblobaze moqceva. 1840-1841 wlebSi uniatebTan erTad

marTlmadidebloba aRiara 20 000-ma kaTolikem. kaTolikeTa marTlmadideblad

moqcevis axali talRa daiwyo poloneTis 1863 wlis ajanyebis CaxSobis Semdeg. 1864

wels marTlmadideblobaze moeqca 50 000 kaTolike, ZiriTadad polonelebi.

marTlmadideblobaze moeqcnen ruseTis imperiaSi mcxovrebi Cexebi. 1888-1889 wlebSi

volinis guberniaSi (ukraina) 6 800 kaTolike Cexi moinaTla.

kaTolikeebisa da uniatebis garda ruseTis imperiis dasavleT regionebSi

cxovrobdnen protestantebi. petre I-sa (1696-1725) da ekaterine II-is (1762-1796)

,efpbis periodSiruseTma daipyro estlandia, liflandia, kurlandia, sadac mravlad

cxovrobdnen protestantebi. dapyrobil teritoriebze daiwyo marTlmadidebluri

eklesiebisa da monastrebis mSenebloba. XIX saukunis 30-iani wlebisaTvis am

28

regionebSi 20 000 eklesia da monastery moqmedebda. 1836 wels q. rigaSi daarsda

ruseTis marTlmadidebluri eklesiis fskovis eparqiis saqorepiskoposo. pirvelma

qorepiskoposma irinarxma liflandiasa da estlandiaSi marTlmadideblobis aqtiuri

propaganda daiwyo. ukve 1841 wels qorepiskopos irinarxTan gamocxadden glexebi da

marTlmadideblobaze moqcevis Taobaze Txovna miarTves. unda aRiniSnos, rom

glexobis nawili marTlmadideblobis miRebas ekonomikuri mdgomareobis

gaumjobesebis saSualebad miiCnevda. qorepiskopos irinarxis moRvaweobas mtrulad

Sexvda adgilobrivi aristokratia. qorepiskoposs brali dasdes glexTa amboxebis

waqezebaSi. irinarxi rigidan gaaZeves, xolo misi saqme Ziebas gadaeca. 1845 wels

adgili hqonda glexTa axal mRelvarebas. amjerad rigis arqiepiskoposi iyo

filaret gumilevski. qorepiskoposs TavgamodebiT ebrZoda kaTolikuri samRvdeloeba

da adgilobrivi aristoktatia. 1845 wels gamocemul iqna imperatoris brZaneba,

romelic protestantis dauyovnebliv marTlmadideblad monaTvlas krZalavda.

Txovnis daweridan monaTvlamde 6 Tve unda gasuliyo. am eqvsi Tvis ganmavlobaSi

marTlmadideblobaze moqcevis msurvelebi saSinel zewolas ganicdidnen da xSirad

uars ambobdnen monaTvlaze. miuxedavad amisa 1845 wels marTlmadideblobaze moeqca

14 430 protestanti, xolo 1848 wlisaTvis maTi raodenoba 55 000 adamianamde

gaizarda. 1847 wels rigaSi gaixsna sasuliero saswavlebeli, sadac swavleba

adgilobriv enebze mimdinareobda. 1848 wels rigis qorepiskoposad xeldasmuli iqna

platon gorodecki. 1850 wels rigis saqorepiskoposo damoukideb eparqiad

gardaiqmna. 1883 wlidan 1891 wlamde rigis eparqiaSi 20 000 protestanti

moinaTla. 1886 wels ruseTis marTlmadidebeli eklesiis uwmidesi sinodis ober-

prokurorma Sveicariidan, evangelistTa kavSiris prezidentisa da wevrebisagan miiRo

werili, romelic protestantTa marTlmadideblobaze oqcevis SeCerebas iTxovda.

cxadia, es werili viTarebas ver Secvlida. marTlmadideblobis Tavgamodebuli

damcveli imperatori aleqsandre III (1881-1894) baltiispireTSi saeklesio

politikis Secvlas ar apirebda.

Tavi meSvide. ruseTis eklesiis ganaTlebis kerebi

ruseTis samRvdeloebis ganaTlebis donis amaRlebis sakiTxi XIX saukunis

damdegs dawyebuli reformebis periodSi daisva. jer kidev petre I-ma (1696-1725)

gamoTqva ukmayofileba moskovis sasuliero akademiis muSaobiT da akademiaze

mzrunveoba ruseTis patriarqis taxtis monacvles arqiepiskopos stefanes ( )

daavala. amis Semdeg moskovis sasuliero akademiis muSaoba swrafad gaumjobesda.

meufe stefanem moskovis sasuliero akademia kievis sasuliero akademiis msgavsad

moawyo. moskovis sasuliero akademiis berZnul-slavuri ganaTlebis sistema romaul-

kaTolikuriT Secvala. kievis sasuliero akademiidan gadmoiRes saswavlo procesis

organizacia: klasebad dayofa, kursebis Semadgenloba, saswavlo Tanamdebobebi,

disputebi, gamocdebi, Teatraluri warmodgenebi da sxv. berZnul-slavuri ganaTlebis

sistemis momxreebi amaod cdilobdnen raimes Secvlas. isini amtkicebdnen, rom

berZnul-slavuri sistemis dangrevas mihyveboda sxvagvari eresis gaCena. romaul-

laTinuri ganaTlebis sistemaze gadavida Cernigovis, rostovis, smolenskis,

29

tobolskis eparqiebis sasuliero saswavleblebi da seminariebi. berZnul-slavuri

ganaTlebis sistemis momxre darCa velikorusiis ramdenime eparqiis sasuliero

saswavleblebi da seminariebi. am TvalsazrisiT mnivnelovani iyo novgorodis

mitropolit iobis moRvaweoba.

mitropolitma iobma Tavis eparqiaSi TavSesafari misca moskovis

sasuliero akademiidan daTxovnil Tu Tavisi nebiT wamosul mecnierebsa da

pedagogebs. maT Soris iyvnen: Teodosi ianovski da arqimandriti gavril domecki.

(mogvianebiT arqimandritma gavrilma mitropolit iobis ndoba dahkarga). 1706 wels

mitropolitma iobma Zmeb sofron da ioane lixudovebis daxmarebiT novgorodSi

daaarsa ori skola _ slavuri da slavur-berZnuli. novgorodis slavur-berZnulma

skolam male didi popularoba moipova. skolaSi Tavidan asamde moswavle iyo.

novgorodis slavur-berZnul skolaSi romaul-kaTolikuri skolebida gaqceuli

moswavleebi midiodnen. mitropoliti iobi didad kmayofili iyo Zmeb lixudovebis

moRvaweobiT da ocnebobda novgorodSi moskovis sasuliero akademiis sapirispirod

berZnul-slavuri akademia daearsebina. mitropolit iobs moskovSi stambis daarsebac

surda, magram saero xelisuflebam amis saSualeba ar misca. ufro metic, 1707 wels

sofron liduxovi moskovSi gaiwvies. moxuci ioannike liduxovi saqmes marto veRar

audioda. 1716 wels mitropoliti iobi gardaicvala da ioannike liduxovic

moskovSi gadavida. Zmeb liduxovebis moskovSi gadasvlis Semdeg maT dawyebul saqmes

mowafeeb agrZelebdnen. 1723 wels lixudovebis mowafem, novgorodis skolis

maswavlebelma maqsimem gamosca slavuri gramatika. am wigns iyenebdnen ruseTis

eklesiis eparqiebis sasuliero saswavleblebi da seminariebi, aseve saero

xelisuflebis sxvadasxva uwyeba. mitropolit iobis memkvidrem novgorodis axalma

mitropolitma Teodosim, miuxedavad imisa, rom romaul-kaTolikuri ganaTlebis

momxre iyo, ase Tu ise gaagrZela winamorbedis dawyebuli saqme. novgorodSi Zmeb

lixudovebis daarsebuli skolebi 1726 wels Teofane propokoviCma daxura. garda

novgorodisa, berZnul-slavuri ganaTlebis mniSvnelovani kera iyo moskovis

stambasTan arsebuli skola, romelic sofron lixudovma daaarsa.

ruseTis eklesiis uwmidesi sinodis daarsebis (1721 w.) Semdeg sasuliero

ganaTlebis saqme gaumjobesda. petre I-is mier damtkicebuli reglamentis mixedviT,

sasuliero saswavleblebi nda gaxsniliyo yvela eparqiebSi. saeparqio saswavlebeli

eparqiis mmarTvelobas unda Seenaxa. saswavleblebis dafinanseba nawilobriv

saeklesio da samonastro mamulebidan miRebuli Semosavlebidan unda momxdariyo.

1808 wlisaTvis ruseTSi arsebobda 4 sasuliero akademia (kievis, moskovis,

peterburgissa da yazanis), 36 sasulieroseminaria da 115 sasuliero saswavlebeli.

sasuliero ganaTlebis sistemaSi 29 000 moswavle (studenti) iRebda ganaTlebas.

1808 wels ruseTis yvela tipis sasuliero saswavlo dawesebuleba (saswavlebeli,

dawesebuleba, akademia) daeqvemdebara erT sasuliero-saswavlo uwyebas _ sasuliero

saswavleblebis komisias, romelic uwmidesi sinodis daqvemdebarebaSi imyofeboda.

sasuliero akademiaSi SeiZleboda Sesuliyo sasuliero seminariis

kursdamTavrebuli, seminariaSi swavlis gagrZelebis ufleba hqonda sasuliero

saswavleblis kursdamTavrebuls. e.i. ruseTSi damkvidrda sasuliero ganaTlebis

samsafexuriani sistema _ sasuliero saswavlebeli (dawyebiTi), sasuliero seminaria

(saSualo) da sasuliero akademian (umaRlesi). sasuliero akademia arsebobda kievSi,

30

moskovSi, peterburgsa da yazanSi. 1818 wels yazanis sasuliero akademia droebiT

sasuliero seminariad gadaakeTes. akademia yazanSi aRsdga 1842 wels. erTi

sasuliero semianria unda yofiliyo yvela eparqiaSi. sasuliero saswavlebeli

ixsneboda mazrebSi imis gaTvaliswinebiT, rom erT eparqiaSi unda yofiliyo 10

sasuliero saswavlebeli. ruseTSi arsebobda sasuliero ganaTlebis umdablesi

safexuri _ samrevlo skolebi. erT sablagoCino okrugSi unda yofiliyo 30

samrevlo skola. samrevlo skolas cenzi ar hqonda da misi dasruleba sasuliero

moRvaweobis uflebas ar iZleoda. sasuliero uwyebaSi samsaxuris ufleba hqonda

sasuliero saswavleblis, sasuliero seinariisa da sasuliero akademiis atestatis

(diplomis) mflobels. 1814 wels gamoica sasuliero saswavleblebisa da

seminariebis wesdeba. wesdeba Seadgina mixeil speranskim da episkoposma Teofilaqte

rusanovma. sasuliero saswavleblebsa da sasuliero seminariebSi samRvdeloebis

Svilebis Seyvana savaldebulod iqna miCneuli. aleqsandre I-is (1801-1825) mefobis

periodSi sasuliero saswavleblebsa da sasuliero seminariebSi 46 000 moswavle

iricxeboda. sasuliero saswavleblebisa da sasuliero seminariebis Senaxva 1814

wlis monacemebiT 923 350 maneTi dajda, 1820 wels _ 1 674 120 maneTi.

sasuliero ganaTlebis sistemis axali proeqtis momzadeba 1860-1866

wlebSi mimdinareobda. reformis momzadebis mizniT Seiqmna specialuri komiteti,

romelSic Sediodnen: eparqiis mmarTveli episkoposebi, sasuliero akademiebisa da

sasuliero seminariebis reqtorebi, sasuliero akademiis profesorebi. reforma

daaCqara imperator aleqsandre II-is (1855-1881) keTilganwyobam _ xelisuflebam

saxelmwifo xazinidan sasuliero ganaTlebis sistemisaTvis 1,5 milioni maneTi

gamoyo. 1867 wels sasuliero-saswavlo saqmeTa sammarTvelos nacvlad Seiqmna

sasuliero-saswavlo saqmeTa komiteti. komitets imaze gacilebiT ufro didi

uflebebi mieca vidre sammarTvelos hqonda.1867 wels damtkicda sasuliero

saswavleblebisa da sasuliero seminariebis wesdeba, 1869 wels _ sasuliero

akademiebis wesdeba. 1884 wels kidev erTi reforma gatarda. imave wels damtkicda

asali wesdebebi. XIX saukunis miwuruls ruseTSi arsebobda 4 sasuliero akademia,

58 sasuliero seminaria da 185 sasuliero saswavlebeli.

ruseTis marTlmadidebeli eklesiis saganmanaTleblo sistemaSi imperiis

arsebobis wlebSi seriozuli reformebi aRar gatarebula.

31

* Tavi pirveli. ruseTis marTlmadidebeli eklesiis uwmidesi sinodi

aleqsandre I-is mefobis periodSi (1801-1825) ------------------------------------------------– 3 * Tavi meore. ruseTis marTlmadidebeli eklesiis uwmidesi sinodi nikoloz I-

is mefobis periodSi (1825-1855 ww) -------------------------------------------------------------- 7

* Tavi mesame. ruseTis marTlmadidebeli eklesiis eparqiebi. rusi

samRvdeloebis mdgomareoba -------------------------------------------------------------------------- 9

* Tavi meoTxe. marTlmadideblobis gavrceleba ruseTis araqristian

xalxebSi -------------------------------------------------------------------------------------------------- 13

* Tavi mexuTe. ruseTis saeklesio politika saqarTveloSi. saqarTvelos

eklesiis avtokefaliis gauqmeba (1770-1814 ww.) --------------------------------------------- 15

* Tavi meeqvse. ruseTis eklesiis urTierToba kaTolikeebTan da

uniatebTan ------------------------------------------------------------------------------------------------ 20 * Tavi meSvide. ruseTis eklesiis ganaTlebis kerebi ------------------------------ 28

Date post:	18-Oct-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	5 times
Download:	0 times

ruseTis eklesiis istoria (saleqcio kursi) nawili meore ... · reformis proeqtis avtorTa...

Documents