1
MINISTERUL EDUCAŢIEI, CULTURII ŞI CERCETĂRII AL REPUBLICII MOLDOVA
Aria curricularăLIMBĂ ȘI COMUNICARE
GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA
Clasele X-XII
GHIDde implementare a curriculumului
Chişinău, 2019
2
COORDONATORI:• Angela CUTASEVICI,SecretardeStatîndomeniuleducației,MECC• Valentin CRUDU, dr.,șefDirecțieÎnvățământGeneral,MECC,coordonatoral
managementuluicurricular• Ala NIKITCENKO,dr.,consultantprincipal,MECC,coordonatoralgrupuluide
lucru
EXPERŢI-COORDONATORI: • Vladimir GUŢU,dr.hab.,prof.univ.,USM,expert-coordonatorgeneral• Ion GUŢU,dr.conf.univ.,USM,expert-coordonatorpeariacurricularăLimbă şi
comunicare
GRUPUL DE LUCRU:• Anna STOLETNEAIA(coordonator),lectorsuperior,USdinComrat• Oxana CONSTANTINOVA,graddid.întâi,IPLT„M.Guboglo”,r.Ceadâr-Lunga• Lidia İUSIUMBELI,graddid.întâi,IPLT„B.Yanakoglo”,s.Copceac,
r.Ceadâr-Lunga• Anna SUCMAN,graddid.întâi,Colegiul„MihailÇakir”,Comrat
3
ÖNSÖZ
Yaşamamız git-gidädiişer. Buüzeräüüretimin kalitesini taaüüsekuura kaldırmaadeyni,onunsistemasınıdiiştirmääplannandı.Elbetki,yapıldıöncäkurikulum(2019y.),angısınagöräherbirpredmetiniçindeliigerçekleştirilecek.Eni(2019y.)kurikulumagöräüüretmäkproţesınıkompetenţiyalaragörälääzımolacekdüzmää.
Onun için gagauz dilinin hem literaturanın üürenilmesindä liţey klaslarında te bukompetenţiyalarıolurnoktalaylım:serbest hem kolay sözleşmäk, annamak, becermäk kullanmaa, lingvistika kompetenţiyaları, kultura hem etiket kompetenţiyaları. Bukompetenţiyalarıhepsini tamannanarsaydık,ozamanüürenicilärkolaybileceklärhemannayaceklarbaşkahalklarında istoriyasını,onnarınçekilmesini,gelmesini,yaraştıra-ceklarMoldovada yaşayanhalkların dilini, özelliklerini, adetlerini, etiket normalarını,yaraştıraceklaronnarıngiimnerini,folklorunu,literaturayaratmalarınıkendihalkgiim-nerinnän,anadilininfolklorunnanhemliteraturayaratmalarınnan.
Gumanitar disţiplinaların arasında, liţeylerdä, neredä gagauz uşakları üürenerlär,ana dili önemli eri kaplêêr, çünkü üürenicinin büütmäk, terbietmäk, üüretmäk hembecermeklerinikurmakproţesındaanadilindänpaalıyoktur.Anadiliüüreniciyibilgi-terbietmäk tarafından ilerleder, hazırlêêr onu insan arasında yaşamaa, biri-birinnänannaşmaa,dünnääpaalılıklarınıbilmääsoradadoorukullanmaa.
Enikurikulumbüükfaydaüüredicileräverer,neçinkionunyardımınnantürlü-türlükullanmak kolaylıkları esaba alınêrlar, yıllık hem hergünkü urok plannarını kurmaadeyni.Bundankaarä,bukurikulumdanüüredicilärgenelkompetenţiyalarıhemsubkom-petenţiyaları (speţifika kompetenţiyaları) kullanırlar, urokların davalarını taa doludangerçekleştirmää deyni, üürenicilerin bilgilerini hem becermeklerini taa üüsek uurakaldırmaadeyni.
Liţeyklaslarınıngumanitarprofilindä,gagauzliteraturasınınüüretmesidominanttır.Hepbuzamanda,bellibişey,literaturayıderindänhemgeniştänüürenmäädeyni,lääzımgagauz dilindän dä bilgilär olsunnar. Bu üzerä eni kurikulumda bir büük bölüm var,angısındadilteoriyasıüüreniler.Gagauzdilininbüünkügündäenönemlifunkţiyaları:
• komunikativfunkţiyası;• kognitiv(informativ)funkţiyası;• estetikafunkţiyası.Üüretmenin sonunadan (XII klas) genç kızlara hem çocuklara lääzımbilgi verilsin,
hemonnarınterbietmesinädä,kulturasınada,gelänyaşamasınınzanaatlanmasınadatemelkoyulsun.
Buradaolurtaabirfikiriçizdirelim:derindänannatmaaüürenicilerä,kibizyaşêêrızçokmillidevlettä,Moldovada.Bizbudevletinvatandaşlarıyız,onuştanliţeyistlärlääzımbecersinnär korumaa kendi etnik hem kultura paalılıklarını hem da saygı göstermääbaşkamilletlerin(moldovannarın,rusların,bulgarların,ukrainnarınh.b.)kulturapaalı-lıklarınaçokkulturalıMoldovada.
4
Eniyapılıkurikulumagöräüüretmäkkiyatlarıdadiişilecek.HemdametodikauurundaüüredicileräyardımcıolmakiçinbireniGighazırlamaakararalındı.
Varumudumuz,kibuGid(metodikateklifleri)üüredicilerätaabiriiorientirolacekkurikulumukendiişindädooruhemdolukullanmaa.FaydalıolurbuGidkalendarhemurok plannarını yazmakta hemda üüretmäk kiyadını kullanarkan, üüsek, profesionaluurunda, liţeyklaslarındaüürenicilerägagauzdilihemliteraturadabilgilerivermektä.HalizbüükfaydaGidverirherbiruroonlääzımnımetodlarınıkullanmaa,onnarılogikaycadüzmäähemdaüürenicilerinbilgileriniderindänkontroletmäähemkantarlamaa.
Bu Gidin neetleri, davaları, predmetin içindekilii, kursun metodologiyası hemkantarlamaktekliflerigumanitarhemrealprofilklaslarındilhemliteraturaüüretmesindäsadeliţeyetapınspeţifikasınıgöstermäähemdaderinbilgilerivermää.
Eni metodika tekliflerindä (Gidtä) üüretmäk tehnologiyaları hem kantarlamakstrategiyalarıverili.
Gidin praktika sayfalarında örnekleri üüredicilär urokların (derslerin) proektlerinidüzärkänkullanabilirlär.
5
1. „GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA” PREDMETİN KURİKULUMU
1.1. „Gagauz dili hem literatura” predmetin didaktika konţepţiyası
Gagauzdilininhemliteraturanındisţiplinasınıüürenärkän,yıl-yıldanokulcularınsöz-lerini lääzım ilerletsinnär, taa dolu, taa zengin onnarın lafetmesini leksika tarafındanyapsınnar,kiokulcularbilsinnäranadilinikullanmaadiilsadeurokta,şkolada,amaso-kaktada,evdädä,herbiriştädä,topluşlardada,takrirhemyaratmayazmaklarındada.
Alalım esba, ki „Gagauz dili hem literatura” predmeti 2019 y. kurikulumuna göräintegrir formasında üürenilecek. Uroklarda gagauz artistik yaratmaların yardımınnangagauzdilininteoriyasıverilecek,üüretmäkdataaüüsekuurdaolacek.
2019 y. yapılı kurikuluma görä gagauz dilinin hem literaturaının üüretmesindä/üürenmesindä ilk erä disţiplinanın speţifika kompetenţiyaları koyulêr. Gagauz dilininhem literaturanın üüretmesindä liţeyistlerdä lääzım oluşturmaa bir kompetenţiyasisteması,angısıüçbölümdänkurulu:
• genel(öz)kompetenţiyalar,angılarıgenelüüretmäkiçindekiliinäbaalı;• predmetlärarasıkompetenţiyalar,angılarıüüretmäkpredmetlerinhemarealların
belliedilipaylarınabaalı;• speţifikakompetenţiyalar. Bukompetenţiyalarınsoylarıgagauzgagauzdilininhemliteraturanınüüretmesindä
speţifikakompetenţiyalarıngerçekleştirmäketaplarınıoluşturêrlar.Psihologiya hem pedagogika aspektinä görä genel speţifika kompetenţiyalar
yardım ederlär gerçekleştirmää üüretmäk çıkışların o bilgi, becermäk hem paalılıkdavranmaklarınüüsekuurunu,angılarılääzımüüretmäkproţesindäoluşturulsunnar.
Üüreniciläranadilinidoorubecersinnärkullanmaa,anadilindäkendifikirlerinibe-cersinnäraçıklamaa,anadilindäkendiüüsekduygularınıürekdalgalanmasını,cansıkı-lıınısöleyläbilsinnär,herbiradamınsözünäsözbulsunnar–buduranadilinin,gagauzdilinin,enönemliüüretmäk/üürenmäk prinţipi.Bundankaarä,gagauzdilininhemlite-raturasınınüüretmäk/üürenmäkproţesindäbaşkadaprinţiplärgerçekleneer:• bilim prinţipininägöräartistikyaratmalarınanalizihemdilteoriyasınınmaterialları
lääzim bilim tarafından bakılsınnar, üürenicilerin bilgileri üüsek uurda olsunnardeyni.Bunadeyniüüredicilerindäbilgilerilääzımkaavihemderinolsunnar,angısınabüükyardımbukurikulumverer;
• perspektiva prinţipinindavasınıçözmäädeyni,üüredici lääzımuroklardadevamnıişlesinoüürenicilärlän,angılarıkendiyaşamasınıanadilinäbaalayaceklar,angılarıgelän zamannarda gagauz dili hem literatura üüredicisi olaceklar, angıları ana diliproblemalarınınçözmesinäkatılaceklar,dilhemliteraturauurundaaaraştırmalarlanzanaatlanaceklar;
6
• teoriyanın praktikaylan baalantısı prinţipi ozaman gerçää çıkacek, açan kabuledilmişteoriyabilgileripraktikadakullanılaceklar,açanüüreniciläronnarıhergünkülafetmesindäkullanaceklar,doorubileceklärhembecerecekläryazmaa;
• yaşamanın hem incäzanaatın aralarında baalantı prinţipi.Buprinţipägöräüüreni-cilerdäkreativlikkompetenţiyalarıterbiedilecek,üürenicilärbecerecekläryaşamanıngözältaraflarınıkötütaraflarındanayırtmaa;
• göstermäk prinţipini.Buprinţipägöräüüredicihemşkolacıların sözlüünü zengin-neder,hemonnarıestetikatarafındanterbieder,hemüürederkendidüşünmeklerini,bakışlarını,fikirleriniserbesthemlogikaycadooruaçıklamaa;
• semantika prinţipi. Bu prinţipin tamannaması gösterer ona, ki üürenicilerin sözüzenginnensin,dilbirciklerininmaanalarıannaşılıolsundiilsadekonteksttä,amakon-teksttänayırıda;
• janra hem stilistika prinţipiizleer,kiüürenicilerinaazdanhemyazılısözleşmesiiler-lensinhemdüzgünolsun;
• sözleşmäk prinţipi.Kullanmaadilinicäbirsözleşmäkkolaylıını;• aktiv aaraştırmak prinţipi.Aaraştırarkaneniinformaţiayı,üürenicilärkendibilgileri-
ni,becermeklerinigagauzdilindähemliteraturasındaüüsekuurasavaşaceklarkal-dırmaa;
• autoterbietmäk prinţipitemelleneerona,kikabuledilmişbilgileriüürenicilärkendi-kendilerininterbietmesini,kendi-kendilerininruh,annamak,seslemäkbecermekle-rinizenginnetsinnär.Gagauzdilihemliteraturapredmeti,anadiliolarak,kişininhertaraflıterbietmesindä
birbüükfaktordur.Oliţeyistlerdäsözhemkomunikativbecermeklerinioluşturêr,angılarıyaşamanın türlü-türlü sferalarında lääzım. Bundan kaarä, gagauz dili predmetininiçindekiliindä var çok material gagauz halkının hem Gagauz Erindä, MoldovaRespublikasındayaşayanbaşkahalklarındaistoriyailerlemesiiçin.
Gagauzdilihemliteraturaüüretmesininkonţepţiyasıbelliedilergumanistpedagogikaparadigmasının yardımınnan. Onun en önemni davası: üürenicilerdä üürenmeyäinteresiuyandırmaa,işbirliini,saburluunu,improvizaţiyazenginniini,aaraştırmayıhemdooruluun bulmasını esaba alarak. Literaturayı üürenmäk konţepţiyasının temelinidüzerlär:
a) açmalıüürenmäkteoriyası(epistemologiya),angısıaçıklêêrestetikakanonnarını,annamaadeynidünneyi(katarsıs,süretteoriyası,artistikyaratmanınbütünnüühemçokuurluölçüsü);
b) paalılık (kıymet) teoriyası (aksiologiya) – artistik,moralhemkulturapaalılıkları,onnarınilişikliikişininstrukturasına;
c) germenevtika(ekzegetika)temelleneradamın(insanın)içändakıkendidenemek-lerinä (prinţiplär toplumu gibi literatura olaylarına interpretaţiya, açıklamakyapmaa deyni). Ki teksti annamaa, artistik süretleri karşılaştırılêr kişinin etik,estetikintelektualdenemelerinä;
7
d) incä zanaat annamak psihologiyası sayıklêêr ölä bir bakış artistik yaratmasına,nicäanibirtoplum(birbölük)estetiknışannarıuyandırêrinsannardaemoţiya,duygu.Buteraftanbitkincietaptaliteraturaüürenmesindätemelsoruşdiilokadarokumaaannamaateksti,nekadarotekstianalitikuurundanbakmaa,kifikirlemäkproţesiniokuyuculardailerletmää;
e) terbietmäk teoriyası şkolaüüretimuurundagumanizaţiyaproţesini gerçekleer,başka türlüdemää, yardımeder kişinin yaradıcılıkmoralözünüoluşturmaa, kikendi-kendisinäaçılsın,başkainsannarıhemonnarınyaşamasınıannasın.
Bu ayırılmış metodologiyaya görä baş üüretmäk prinţipleri dä üzä çıkêr, angılarıbir taraftan akademik literatura bilim şkolalarına dayanêr (mifologiya, psihologiya,kultura,istoriyah.b.),öbürtaraftan,zamandaşbilimteoriyasına:literaturabilimanalizkonţepţiyası nicä bir dialog avtorun hem okuyucunun arasında, strukturalı poetika,dünnämillet süreti içinannamak,hemtekst teoriyasıhemgermenevtika.Bununnanbarabar büünkü üüredici var nicä kullansın nicä tradiţional bilim analiz metodlarını(istoriya-kulturologiya, yaratmaları istoriya soţiologiya, biografiya, yaratmalı-genetik),ölä enilerini dä (strukturaları, semiotika, stilistika, mikroanaliz, kuşku-dikat okumak)hem funkţional metodunu (kritikli artikollarını üürenmäk, soţiolocik aaraştırmalarınıyapmakh.b.)
Dayanarak literatura bilim aaraştırmak metodlarına, uydurarak onnarı kendidavalarınahemneetlerinä,şindikiliteraturametodlarışkoladakendimetodikasisteminiçıkardıdaenönemlisoruşlarıbellietti:literaturayaratmasınıokumak,artistiktekstinäanaliz, literaturayaratmasınahemteksttändışarımateriallarakomentariya, literaturayaratmalarıngerçeklenmesiincäzanaatınbaşkasoylarınahemformalarında,literaturayaratmalarınmotivlerinä görä hem yaşamak annamaklarına görä üürenicilerin kendiyaratmaları.
1.2. İnovaţiya tehnologiyalarına göra üüretim
Büünkü üüretim temelin önemninii – diilsadebilgiüüreniciyavermää,amakişininsoţial aktivliini yaşamanın herbir situatiyasında terbietmää. Kişi lääzım hazır olsuncümnätopluluunailinkatılmaa,hemdacümnedäkendierinibulmaa.
Tehnologiya – bütün proţeslär, metodlar, angıları rezultatı neetli edinmäk içinkullanılêrlar.
Nicädägimnaziaetapında,liţeyklaslarındadagagauzdiliuroklarındamodulä görä üüretmäk tehnologiyasını kullanȇrız.
Modul üüretmenin tehnologiyası, verer kolaylık ilerlensin liţeyistlerin üürenmӓkhemözel tarafları. Bu tehnologiyanın önemni özellii – onun integraţiya kalitesi, zerämodul–içindekiliinhemtehnologiyanınbütünnükbirlii,onunüürenmesigerçeklenertoplam tehnologiyalarından. Modul üüretmenin özü: üürenän taa çok kendibaşına
8
var nicӓ işlesin, verilmiş ona individual üüretmӓk programasınnan, angısına girerinformaţiyabankı.Birmodulvarnicӓsayılsınnicӓüüretmäkprograması,içindekiliinӓ,üüretmӓk metodlarına hem kendibaşnın çalışmak uuruna gorӓ olsun individual.Onuştan taaderindän izleyelimçeşitli tehnologiyalarını: tradiţionalhemda inovaţiyatehnologiyalarını.
Tradiţional üüretim.Budeyimä cuvap vermäk içinbakalımayırı-ayırı neo: tradiţional üüretimi, başka
laflan „desteklemak üüretimi” onun neeti tradţtional uurunda bilgi vermää hem dainovatiyatehnologiyalarınuurundabilgivermää(enitehnologiyalaragöra).
Desteklemäk üüretimi.Oölaüüretimprotesi,angısınınyardımınnanbizkultura için,cümnätoplumu için
uşaklarınbilgilerinisadedestekleeriz(dayaklȇȇriz,tutturȇrız).Desteklemäküüretimitradiţionaltehnologiyalarınsırasınagirer.Okullardabutürlü
tehnologiyalardakullanabilirlär.Tradiţional üüretimi, nedir o?• Tradiţional üüretimi – bu termin kendi adındamaanasını taşıyȇr. Başka laflan:
tradiţionalmetodlarnıkullanarak,bilgivermäk,üürecinilerinellerinäkoymak.• Tradiţionaluroonörüyüşünüesabaalalım.Dersiüüredicibütünklasınüürenici-
lerinnänörüder,götürer,enimaterialıvereräk(annatmak,açıklamak,fikirlemäk),onnarınbilgilerinihembecermeklerinioluşturȇr,soraüürenicilerdäncuvapaler,notalȇȇr.
• Tradiţionalüüretiminmetodikasıreproduktivuurundakurulu.Üüredicienöncäçalışȇruşaklarahazırlanmışbilgivermää.Üüredicitekfaydalıkişibutürlüüüretimproţesindä.
İnovaţiya tehnologiyalarına görä üüretim.Bu türlü üüretimin götürülmesi hem sonuçları eni (inovatiya) diişikliklerini,
tehnologiyalarınıüüretimprotesinägetirmää,geçirmääyardımederlärhemdäüürenici-däntürlüsituaţiyalardaaktivpozitiyasındabulunmasınıisteer,kabuledilmişbilgilerinidayaşamaktakullanmasınıbekleer.
Annamakuurunda„inovaţiya”odiilsadeeniliklerinyayınnanması,daadılması,amaoölabirproţes,açanuuraşımuurundabaşkadüşünmäkstilindäüüretimdüzüler.Bukategoriya diil okadar vakıda, nekadar kalite uurunda diişilmeklerä baalı. İnovaţiyauurunda diişilmeklär bir kanon gibi üüretim proţesinä girdi, çünkü bunu büünküyaşamakisteer.Birkeräunutmaylım,kigençlerimiziyaşamakyollarınadoorutmalıyız.
İnovatiyaüüretiminaçıklanması:• İnovaţiyatehnologiyalarıüüretimdä.• İnovaţiyametodlarıüüretimdä.Buterminnerinaktuallııbellioldu,açanüüretimbütündünnedäkrizisä girdi.Вelli
oldu, ki tradiţional metodları, angıların yardımınnan bilgi eldän-elä geçiriler, kişilär
9
okullardansorayaşamanınsoţialhembaşkauurlarındabişeyeniledämeräl.Başkalaflangençlärbeceriklikedinmedäninsantopluluunakolverilerlär,çıkȇrlar.
Seftäbufikir1979 yılda, Rimdameydanaçıktı.Dokladınadıydı„Sınırsız üürenmäk” (ElmandraM.,MalitzaM.)Ondansoraterminnärbütündünneyädaaldılar:Amerikaya,Yaponiyaya,Germaniyayahembaşkadevletlerä,neredaüüretimproţesindäreformalarbaşladılar.
İnovaţiya üüretimin metodların temel grupaları.Bumetodları dört grupaya olur bölelim üürenicilerin hem üüredicinin aralarında
baalatılara(komunikatiyaya)göra:• Kendibaşınaüüremnäkmetodu.• Pedagogikametodu„biri-öbürünä”.• Üüretmäkproţesi„biri-çooyuna”.• Üüretimkomunikatiyauurunda„çooyu-çooyuna”.
Kendibaşına üüremnäk metodları.Kendibaşınaüürenmäkmetoduilerledibüünküenibilgitehnologiyalarıntemelindä.Tradiţional üüretim sistemasında kendibaşına üürenmäk olabilirdi sade kiyatların
yardımınnan. Eni bilgi tehnologiyaları yardımcı oldular çok enimetodların peydalan-masına. Bu sistemaya görä üüredici baalı üüretim resurslarınnan (multimediyaavadannıkları),hemdaçokaazbaalıüürediciyä,yadabaşkakişiyä.
• Tradiţional üüretimi: Tiparlısızıntıları
• İnovaţiya üüretimi: audio-vidiomaterialları; kompyüterüürediciprogramalar; elektronvariantındadergilär; internethembaşkaüüretmäkmateriallarıkompyüterdän.
Pedagogika metodları „biri-öbürüna”.Pedagogika metodları „biri-öbürüna”, bu metod baalı induvidual üüretima, açan
üürediciüüreniciyi,yadaüüreniciüüreniciyiüüreder.Bumetodutamannamakolabilir,açanüürenicibilgiedinertelefonunyardımınnan,seslipoçtanınyardımınnan,elektronpoçtanınyardımınnan.
• Üüretmak baalantıların harakteri: üürenici-üürediciylan; üürenici bir başka kişiylan;
• Tehnologiyalar: telefon sesli poçta, elektron poçtası.Üüretmak protesi „biri-çooyuna”„Biri-çooyuna”. Üüretimintemelindäüürediciklasınönündäannadȇrhazırmaterialı.
İlkbakışgösterer,kibutradiţionalmetodu,amainovaţiyatehnologiyalarınyardımınnanbuüüretimprotesieniformasındailerleer.
10
Deecez,uroklardayazılıaudio-vidiokasetalarda,yadatelevideniyadakolverimneräeklenerlär uroklar (elektron formasında düzülü formasında). Bu formada derslärolabilirlär diil tradiţiyalı uroklar (topla gazetalardan statyaları temaya göra; aaramaterialları, angılar seni hazırlayacek diskusiyaya h.b.) Başka laflan: tradiţionalformasındaurok,amainovaţiyatehnologiyalarıkullanılı.
Komunikatiya uurunda üüretim „çooyu-çooyuna”Bu türlümetodları kullanarkan, kişilär üüretim protesindä çok aktiv biri-birinnän
baalı. Baalantı olabilir üüredicinin hem üürenicilerin aralarında, yada üürenicilerinaralarında,neredäonnarbilgileribarabaredinerlär.Bumetodlarınönemniliibellioldu,açan inovaţiya tehnologiyaları ilerlemääbaşladı hemdaüüretimproţesindäbüükerkapladı.
Bumetodunilerlemesi–bütünklaslandiskusiya,yadakonferentiyadüzmää.Audio-vidio tehnologiyaları, temel olȇrlar inovaţiya tehnologiyaların metodların sırasınıüüretimproţesindädüzmää.
Enitehnologiyalarınyardımınnanyapılıkonferentiyalaryardımederlardiskusiyadapayalannarbirvakıttabiri-birinnänbaalantıyapsınnar,biri-birinäsoruşlarısorsunnarhemdacuvapversinnär.Buçokpaalıbirdidaktikametoduüüretimproţesindä,çünküliţeyistlärüürenerlärkendibakışınıaçıklamaa,arkadaşlarıncuvaplarınıdoldurmaahemdoorutmaa.Metodlarınsırası:debatlar,modeldüzmäk,rollerägöraoyunnar,diskusiyadüzängrupalar,forumlar,proektdüzängrupalarh.b.
Büünkü inovatiya tehnologiyaların temel tipleri.İnovaţiya üüretimini gerçekleştirmäk için, aşaada gösterili tehnologiyaları kulla-
nabiliriz:• Tiparlımateriallar.• Audio-vidiokasetalar,disklär.• Telefon.• Elektronpoçtası.• Kompyüterdaüüretimprogramalar.• WorldWideWeb.
11
2. „GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA” PREDMETİN KURİKULUMUN DİDAKTİKA PLANNAMASI
2.1. „Gagauz dili hem literatura” predmetin kurikulumu nicä bir didaktika proekti
„Gagauz dili hem literatura” kurikulumun harakteristikası hem onun eri üüretim programanın strukturasında.
„Gagauzdili hem literatura”disţiplinanınKurikulumu–normativbirdokumenttir.Onun temelinä eski kurikulumdan en faydalı, efektivmetodikalardanmaterial alındıhemeniliklär koyuldu, ki üüredicilerähemüürenicilerä yaradıcılık uurunda taa kolayhemmeraklıolsunçalışmaa.
Liţey etapında „Gagauz dili hem literatura” disţiplinasını kompleksli başarêrızgerçekleştirmääː
• literarhemnonliterartekstlerdäkomunikativbecermeklerininilerlemesindä,on-narainterpretaţiyayapmasında;
• lingvistikahemkomunikativbecermeklerintekrarlamasındahemkaavileştirilme-sindä;
• praktikasınışlarında,dayanaraktekstä,okumak,yazmak,lafetmäkbecermekleri-ninoluşturmasında;
• üürenicilerinbiri-biriniyadakendinikantalamakbecermeklerininçalışmalarında.„Gagauzdilihemliteratura”predmetigerçekleştirileceküçuurda:dil (tekrarlamak),
literatura, sözleşmäk,angılarınıüürediciuygunbaalayabiliruroonetaplarında.Literarhemnonliterar tekstleri, nicä komunikativbirimihem informaţiya sızıntısı,
üürenicilerinkomunikativkompetenţiyasınıtaaderindänoluşturacek.Busoytekstlerdädilbilgileri,komunikativelementlerivererkolaylıkannamaa,interpretaţiyahemanalizyapmaa.Kurikulumdaverilitekstleriayırarkan,hesabaalındıgenelkriteriyalarː
a) üürenicininyaşına,bilgihemkulturauurunagöräuygunnuk;b) çeşitlilik–başka-başkaavtorlarınhemtekstlerinfragmentlerinikullanmak;c) paalılık–diilsadetekstinterbietmäkneetini,amamillihemglobalkulturaların
oluşturmasınıdahesabaalmak;d) meraklandırmak–onunyardımınnanüürenicinintaaçokhaveziolacekokumaa
hemdakendiestetikaduygularınıilerletmää.Predmetingenelprinţiplerinädayanarak,üüredicimutlakhesabaalêr:a) X-XIIklaslarda„Gagauzdilihemliteratura”disţiplinanınstandartlarını;b) herbirüüreniciyä,herbirklasahemoüüreniciyä,angısınınvarözelüüretimiste-
diklerihemzorlukları,üüretimstrategiyalarınuygunnuunu;c) sıralıdidaktikamodelinkurmasını,notalamasını,sözleşmeyäpozitivdavranması-
nıhemüürenicininkendikomunikativbecermeklerinäinandırmasını;
12
d) okunmuş tekstlerdä özel bakıştan dünnenin görmesindä becermeklerin ilerlet-mesini;
e) kritika,refleksivhemavtonomfikirlemenindebreştirmesini,dürtmesini;f) notalamaktaloyalolmasını;g) üürenicininbaşarılarınbelliedilmesini.„Gagauz dili hem literatura” disţiplinanın uzun zamana didaktika plannamasında
kurikulumun kullanmak kolaylıklarınnan tanıştırmak. Uzunzamanadidaktikaplannamasınicägimnaziyaklaslarında,öläliţeyklaslarında
temellenerkonkretspeţifikakompetenţiyasına–subkompetenţiyaya–temel/integrirbirimneriniçindekiliinä-üüretimişlerinä–notalamakçalışmasına.
Anadilindäüüretimproţesinilerlemesindäbaşbirimi–integriruroo,integrirkursu.Literar/nonliterartekstleriyardımcıolêrintegrirbirimneriniçindekiliinigerçekleştirmää.Üüredicinindahakıvardidaktikaplannamasındataaserbestolmaahemokararıbulmaa,angısınıosayêrenuygun,kikendiklasındadidaktikaproţesinitaaefektivoluşturmaa.Temel/integrirbirimneriniçindekiliisaatlarlanvarveriliherbirklasadeynikurikulumunstrukturasında.
Üürenicilärhavezlänüürensinnärdeyni,nekadartaaçokeniinformaţiyakabletsinnärdeyni,neredähemnicäkabledilmişinformaţiyayıkullanmaaannasınnardeyni,onnarılääzımmeraklandırmaa: türlü üüretmäk davalarını didaktika oyunnarın yardımınnançözmää,taaçeşitliişvermää(krosvord,rebus,oyun,proekt,prezentaţiya,rezüme,referat,Curiculum (Kurikulum) Vitae, individual iş (portfolio) hem başka), başka kaynaklarınyardımınnan(yardımcıliteraturaylan,yayınnarlan/publiţistikaişlärlän,televideniyaylan,internetresurslarlan)informaţiyayıliteraturadayadakonkretyaratmayıbulsunnarhemkullansınnar.
Liţeyistlerinmoţivaţiyauurunuuroktaüüseltmäädeyni,bütünçalışmaksistemasınılääzım döndürmää onun kişiliinä hem istediklerinä. Uroklarda ilkin hesaba alınêr oproblemalar,angılarınnanrealyaşamaktaüürenicilärvarnicäkarşıgelsinnäryadakarşıgelerlär.Buradayokverilisöztemaları,nicägimnaziyaklaslarında,amavarmodullär:sözleşmäk kulturası, soţial dokumentlerin kurması, şkola yaratmaların soylarıh.b..
Hesabaalarsak,aniliţeyibaşardıktansoraüürenicivererBAKekzamennerini,neredägumanitarprofildäanadilimutlakaveriler,şkola yaratmaların soyları–modulüönemnierikaplêêrbirimneriniçindekiliindä.Sıralayalımyaratmasoylarını:
10-cu klasta: yaratma – personaja harakterisitka, yaratma-yazdırma, yaratma –analiz(yaratmanınokumasındansora).
11-ci klasta: yaratma-fikirlemä,yaratma-sintez,yaratma–literaturapatredi,yarat-ma–baalantılıanaliz(yaratmanınokumasındansora).
12-ci klasta: yaratma-paralel,yaratma–literaturapatredi,yaratma–baalantılıana-liz,yaratma–kinonunhronikası,spektaklininhronikası.
Kimiyaratmalarınsoylarıenilikgagauzdilihemliteraturapredmetingötürmesindä.Sözgelişi,yaratmalarınyazmasınıvarnicäpayedelimbütünüüretmäkyılınsüresindä.
13
Kurikuluma temelleneräk, kalendar plannarı düzüler. Plannarın örnekleri verileraşaada, öbür metodologiya bölümündä. Üüredicinin hakı var doldurmaa hemgenişletmää bu strukturayı başka komponentlärlän ölä, nicä o sayêr lääzımnı, esabaalarakklasınuurunu,üüretimmaterialınzorunuh.b.
Üürenmektä üürenicilär materialın içindekiliini uydurêrlar, yaraştırêrlar, bu üzeräonnar lääzım durmamayca düşünsünnär; analiz, sintez yaparkan, kendi çıkışlarını,kararlarını inandırsınnar; çok cuvabın arasında doorusunu bulsunnar, ayırsınnar,tekstleräinterpretaţiyayapsınnar.Birderstäüürenicilerälääzımtürlüişlärhemsınışlarverilsin;işmikrogrupalarda,individual,diferenţialhemtoplambütünklaslangeçsin.
Bitkivakıtlarda internet taagenişyayılêrhemdilüüretmäksferalarındakullanılêr.İnternetresurslarıfaydalıolsundeyni,üürenicileräverilerbelliişsoylarıyapmaa(slayd-şou, proekt, elektron kiyatları okumak, elektron sözlüklärlän işlemäk h.b.). İnternetresurslarıbibliografiyadaveriliolacek.
„Gagauz dili hem literatura” disţiplinanın kurikulumun başka disţiplinalarlan baalantısı
„Gagauz dili hem literatura” disţiplinanın baş neetleri – üürenicilerdä sözleşmäkkompetenţiyasını ilerletmää, artistik literatura tekstlerinä interpretaţiya yapmasındabecermeklerinioluşturmaa.Kabletmäähemannamaagagauz literaturasınıbir faktorgibi,angısıgagauzhalkınınmilletkendibilinçliiniyardımederoluşturmaa,kiyaşamaktapraktika hem cümnä işbirleşmesindä yaradıcılı hem aktiv olmaa yardım edecekläronnara.
Liţeyklaslarında„Gagauzdilihemliteratura”disţiplinasındaüüretmäkproţesilääzımotürlüdüzülsün,aniteoriyamaterialıçetinbaalıolsunyaşamaktapraktikabecermek-lerinnän.Budavayı tamamnamaavarnicäozaman,açanolacekbaalantıbaşkaşkoladisţiplinalarınnan.Üüretmektäolaylarınbaalantısınınönemnii,lääzımnııiçinyazardılar:Y.А.Komenskiy,F.А.Disterverg,İ.F.Gerbart,İ.G.Pestaloţi,K.D.Uşinskiyh.b.
Disţiplinalararasıbaalantısı–birinci,predmetlerinarasındauyanneetlärhemiçin-dekililär;ikinci,üürenärkänkimiolayları,predmetlerinarasındalääzımnımaterialınkul-lanması.
Liţeyklaslarındaçetinbaalantıvaranadilinhembaşkadillerin(romındili,rusdili,inglizdili)arasında.Liţeyistlärnicäanadilindä,ölädäbaşkadillerdäkurêrlartürlüsoţial dokumentlerini: CV-i, bildirim, ofiţial yazışmakh.b.Yada,alalım,sözstillerini,angılarınaakţentyapılêrliţeyetapında.Varnicäüürenicileräteklifetmääpraktikasınışlarındabaş-kadillerinüürenmesindänkabledilmişbilgilerinikullanmaa.
Başkataraftan–dilinpeydalanmasını,istoriyasını,onunilerlemesiniolurbaalamaahalkınistoriyasınnan,neredänışannanêrhalkımızınyaşamasındanoluşlar.Butakımger-çekleneristoriyaylantransdisţiplinarbaalantısı.Nicäinsansözühemonunfikiriişleer,anotomiyauroklarındageçerlär.Dünnedähalklarınzenginniihemonnarlanbaalıdille-rinvarolması–geografiyauroklarındah.b.
14
Yoknicäsölämemäägagauzdilinhemzamandaş informaţiyatehnologiyalarınara-sında büük baalantısı için. İnformaţiya tehnologiyaları geniştän kullanılêr liţey klas-larda, nicä uroklarda, ölä dä dışmeropriyatiyalarda.Neredä biz göreriz baalantıyı, oproektlerinhazırlanmasında,açanüürenicilärproektlerinikorumaadeyni,hazırlêêrlarprezentaţiyalar.Buyaştauşaklarbüükhavezlängözäl,zenginresimnärlän,animaţiyaylanyapêrlarprezentaţiyalarını.
Elektronsözlüklerinkullanılmasıkimizor,annaşılmazlaflarınçevirmesindägenäme-raklıişüürenicilerädeyni,buyardımedersözzebelliinizenginnetmäähemsınaşmakla-rınıinformaţiyatehnologiyalarınakaavileştirmää.
Anadilinbaalantısınıbaşkadisţiplinalarlan,onnarınarasındabilgilerinkullanılma-sıyardımederlärilerletmääliţeyistlerinlingvistikauurunu,üüselderlärsözkulturasını,etiketini,terbiederläryazmakustalıını,kırnaklıınıhemgenişlederlärüürenicilerindün-nägörüşünü.
Gagauzdilihemliteraturauroklarındasadeüüredicibütünkuvedinnänpredmetlära-rasıbaalantıyıyapabilir,hesabaalaraküürenicilerinkişiliinihemistediklerini.
2.2. Uzun zamana didaktika plannaması
„Uzun zamana kalendar plannaması” annamanın açıklaması hem bu proţesin ge-nel harakteristikası.
Uzunzamanakalendarplannaması:• önetim dokumenti,angısınıüürenmäkyılınçeketmesindäherbirüüredicikurêr/
düzerherbirpredmettähemvarnicäüürenmäkproţesinilerlemesindä,üürenici-lerinbaşarılarındinamikasınabakarak,kimidiişilmekleriyapsın;
• lääzımolsunfunkţional instrumenti,angısıyardımedeceküürenmäkplanınstruk-turasınagörätemel/integrirbirimneriniçindekiliinihemkantarlamayıgerçekleş-tirsin,koyarakneetüürenicilärlänkurikulumunkompetenţiyalarınıtamamnasın;
• lääzımolsunkendili/personal harakteri,birleştirsindidaktikanormalarınıüüredi-cininyaradıcılıınnanhemprofesionalkompetenţiyasınnan–angısı, ilkin,faydalıolaceküüreniciyä;tiparlıuzunzamanakalendarplannamasıyardımcıolurkendiproektlerinkurmasında/düzmesindä.
Uzun zamana kalendar plannamasına girer:• önsöz(titulyapraa);• predmetinadministraţiyaetmesininproekti(varkurikulumda);• temel/integrirbirimnerin(modullerin)içindekiliinproekti(varkurikulumda);• okumakiçinteklifediläntekstlär(varkurikulumda).Uzun zamana kalendar plannamasının önsözünä girer bu türlü bölümnär: • Titul yapraa – veriler hepsi haberlär: praktik – üüredicinin üüretmäk kurumu,
disţiplinanınadıÜürenmäkplannarınagörä,bütünyıldasaatlarınsayısı,klash.b.
15
• Disţiplinanınspeţifikakompetenţiyalarıbuklasta–çıkarêrızonnarıkurikulumdanX-XIIklaslaradeyni.
• Bibliografiya–sıralanêrkurikulumproduktlarıdisţiplinada.Kurikulumproduktla-rı:kurikulumX-XIIklaslaradeyni,GİD(X-XIIklaslara)enilenmişkurikulumagörä,üürenmäkkiyadı,üüredicilerädeynimetodikakiyatları,türlümetodikateklifleriliţeyklaslaradeynih.b.
Didaktika plannaması. Metodologiya hem etapların yazdırılmasıDidaktika plannaması – o „üürenmäk predmetin strukturasına” analiz yapması, o
kompetenţiyaların, subkompetenţiyalarınpayedilmesimodullerä görä, angıları uygundizili/koyulu/erleştirilisıravardır/ardısora,angılarıgerçekleştirilersemestranınyadaüü-renmäkyılınsüresindä.
Üürenmäkyılınçeketmesindäen ilkinüüredicilärX-XIIklaslaradeynikurikulumunistediklerinägörälääzımkursunnaruzunzamanakalendarplannaması.Buişiçekede-ceykän,üüredicilärhesabaalêrhepsiuzunzamanakalendarplannamasınagiränkom-ponentleri(bakyukarı).
Bundan kaarä hesaba alınacek liţey klaslarında predmetin konţepţiyası hemspeţifikakompetenţiyaları. „Gagauzdilihem literatura”disţiplinanınbaşkonţepţiyasıkomunikativ. Üürenicileri lääzım üüretmää gagauzça dooru hem gözäl lafetsinnär,türlü-türlü literatura kolaylıklarını, lafçevirtmelerini hemorfografiyakurallarını doorukullansınnar. Buna yardımcı olacek dil teoriyası hem söz teoriyası, angıları literaturatekstlerinkolaylıınnanüürenilecek.
Liţeydä speţifika kompetenţiyaları:1. Verbal işbirleşmesindä kendilik, üüretim (proţesindä) hem cümnä kullanmasında
azdan türlü söz situaţiyalarında sözün ilerlemesi, konstruktiv davranmasını hem kanaat olmasını göstereräk.
2. Gagauz ruh-kultura mülkündä literatura-artistik tekstlerinä interpretaţiya yapması, kritika düşünmeklerini, milli hem cümnä paalılıklarına baalantısını göstereräk.
3. Aazdan hem yazılı tekstlerin kurması, dil (gramatika, leksika, stilistika) uurunda güvenniini, kendibaşına işlemesini hem özelliini göstereräk.
4. Avtorlarların yaratmalarına hem literatura kaynaklarına dayanıp, bütün yaşamasının süresindä kendi ilerlemesi için lingvistika hem okumak görgüsünün kullanması, sorumnuunu, estetika meraklıını, paalılıını kablederäk.
5. Evropa hem global kontekstindä kendi dil hem kultura özelliin açıklaması, çok dilli hem çok kulturalı dünneyä meraklıını hem tolerantlıını, kişiliin bütünnüünü, kıymetliini göstereräk.
Buspeţifika kompetenţiyaları teklifederizherbirkalendar-tematikplannarınçeket-mesindäyazılıolsunnar.
16
Bunnardanbaşka:buplannarıkurarkan,üüredicilärdüşerkullansınnarherbirklastayazdırılı subkompetenţiyalarlan,angılarıveriliherbirspeţifikakompetenţiyasınagörä.Esabalääzımalmaa,anibirmodulüplanakoyarkan,varnicä1-4speţifikakompetenţiyasıseçilsin, 1-6 subkompetenţiyası ayırılsın. Subkompetenţiyaları taa dolu, taa konkretlääzımyazmaa.SubkompetenţiyalarvarverilikurikulumdaX-XIIklaslaradeyni,onuştanyakışêronnarıgöstermääţifralarlan.
Planın ilk hem ikinci bölümneri „Speţifika kompetenţiyası” hem „Kompetenţiya birimneri (Subkompetenţiyaları)” açıklamasından sora, geçelim üçüncü bölümä„Modul”. Temel/integrir birimnerin içindekilii düzülü modullerdän. Örnek gibi 10-cuklası alalım: Sözleşmäk kulturası, Önemni soţial dokumentlerin kurması. Stilistika,Fonetika h.b.Bubölümdäonnarıgösterelimlääzım.
Dördüncü bölümün temelinä predmetin didaktika konţepţiyası koyulu. OnuştandaTemel/integrir birimnerin içindekiliibu türlüveriler.Onnarın sıralıınıuzunzamanakalendarplannamasındaüüredicikendibakışınagörävarnicäerleştirsin.
Beşincibölümündäverilerliterar/nonliterartekstlär,angılarıüürediciylänseçilecek/ayırılacek okumak için teklif edilän tekstlerdän yada uygun nonliterar tekstlerdän,hesabaalarakmodullerdäüüreniläntemaları.
Altıncıbölümdäverilersaatlarınsayısı,edincibölümdä–kalendarzamanı.Uzun zamana kalendar plannamasının strukturası hem örnekleri (variantları).ÖrnekgibiaşaadaverileruzunzamanakalendarplannamasıX-cuklaslaradeyni(I-ci
semestr).Titul yapraa:
MOLDOVA RESPUBLİKANIN ÜÜRENMÄK, KULTURA, AARAŞTIRMAK BAKANNII GAGAUZ YERİN GENEL ÜÜRETMÄK MÜDÜRLÜÜ
_____________________ TEORETİK LİŢEYİGAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA KAFEDRASI
İmzalêêrım:___________________Bakıldı:___________________Liţeyinmüdürü:________________Müdürünyardımcısı:_________________«»_____________2019«»_____________2019
UZUN ZAMANA KALENDAR PLANNAMASIGagauzdilinhemliteraturadisţiplinasında
2019-2020üürenmäkyılınaKlas: 10-cu “A” (real) Saatların sayısı: 102
Üüredici:________________________Didaktikauuru:_______________________
Bakıldıhemimzalandıgagauzdilihemliterarurakafedrasınınoturuşunda:
Protokol__________2019Kafedranınbaşı:___________________
17
Uzu
n za
man
a ka
lend
ar p
lann
amas
ı X-c
u kl
as (r
eal,
gum
anita
r pro
fili)
Speţ
ifika
kom
pete
n-ţiy
ası
Subk
ompe
te-
nenţ
iyas
ıM
odul
Lite
rar/
nonl
itera
r tek
stlä
rBi
rimne
rin iç
inde
kilii
saat
lar
Kale
ndar
za
man
ıre
algu
m
1 2 3 4 5
1.1
2.6
3.1
4.5
5.4
Sözleşmäk kulturası
•Sözle
şmäkkulturası.Leksik
akayn
akları.
•Do
orusözle
şmäközellikleri(komun
ikati
vkompe
tenţiyan
ınnormaları).
•Sözlü
klerintipleri.
•Sözlü
klerinkullanm
ası.
•Elektron
hem
internetsö
zlükleri.
•Ha
lkm
asalı.Yaratm
anınsp
eţifikası,büü
lühem
fantastik
alıelemen
tlär,pe
rson
ajların
tipleri,lek-
sikan
ınze
nginnii.
Masal.„Kö
säada
mın
derm
enindä
”.
Masal.„Faydalı
demeklär”.
1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 2 1
02.09
04.09
09.09
11.09
5 1 2 3
5.2
1.6
2.4
3.2
Yaratmasoyu
•Yaratm
ayaha
zırlanm
ak.
•Yaratm
a–an
aliz(yaratman
ınokumasında
nsora).
•Yann
ışlıklaragöräiş.
Masal.„Faydalı
demeklär”.
1 1 1
1 1 13 4 5
3.5
4.5
5.2
Önemni soţial dokumentleri
kurması.
•Öne
mniso
ţiald
okum
entle
ri.•
SV-i.
•Bildirim.
•Ofiţialyazışm
ak.
•Yazm
aa/doo
rutm
aaken
dite
kstin
i.•
Tekstin
doo
rutm
asında
türlü
kolaylıklar.
SV-i.
Bildirim.
Ofiţialyazışm
ak.
1 2 1 1 2 1
1 2 2 2 2 11 2 3 4 5
1.6
2.1
3.4
4.2
5.1
Stilistika
•Ga
gauzdilihem
onu
nfunk
ţiona
lstilleri(bilgile-
rinaktua
letm
esi).
•Artistik
stilin
dädilinözellikleri(bütün
dänba
-kış).
•Lafzen
ginn
iinsti
listik
akayn
akları.
•Legend
a.•
Balada
.
Gagauzlegend
ası.
Seleng
ade
räiçin
Balada
nınbiri„Stuyan
hemtü
rkpaşası”,„Länka
hemtü
rklär”.
2 2 1 1 1
3 3 3 1 1
18
33.1
3.4
Kontrol işi
•Te
st.
•Ko
ntrolişin
äan
aliz(lä
äzım
sa)
1 11 1
1 3 5
1.1
1.2
3.1
5.1
Fonetika
•Fone
tika.
•Vo
kalh
emkon
songarm
oniyası.
•Lafla
rdafone
tikaan
alizi.
•Vo
kalh
emkon
sondo
nmesi.
•V,
H, Y
(lafı
n çe
ketm
esin
dä)kon
sonn
arındoo
ru
yazılması.
•Da
stan
.•
Pilda
Ogu
zdastann
arı.
„Gar
ip
Kam
ber”
Pilda.
„Ka
yıp
ool i
çin
pild
a”
1 1 1 1 1 1 1
1 2 2 1 1 1 11 2 3 5
1.6
2.4
3.2
5.2
yaratma soyu
•Yaratm
ayaha
zırlanm
ak•
Yartma–pe
rson
ajaha
rakteristi
ka.
•Yann
ışlıklaragöräiş.
Pilda.
„Ka
yıp
ool i
çin
pild
a”1 1 1
1 1 1
1 2 4 5
1.2
2.4
4.2
5.5
Literatura
•Literatura–kulturanınbirp
ayıh
emlafın
incäza-
Literatura–kulturanınbirp
ayıh
emlafın
incäza-
naatlıı(u
stalıı).
•Literaturanicäbirilerle
yänfeno
men
.•
Okuyu
cu–te
o,kim
kab
lede
rhem
interpretaţiy
aliteraturayaratm
asınayapê
r.
Dion
is T
anas
oglu
„An
-de
y Ga
laţa
n”
Dim
itri K
ara
Çoba
n „T
alan
tlı m
uzık
a”.
2 1 2
2 2 2
44.1
4.4
çıkış notası
•Test.
•Ko
ntrolişin
äan
aliz(lä
äzım
sa)
1 1
1 1
P.S.Buörne
ktäprog
ramayagö
rähep
sisaatlarv
erilm
edi.Üüred
icininvarhakıeklem
ääorayıyad
adiişti
rmääsa
atların
sayısın
ı.
19
2.3. Kısa zamana didaktika plannaması
Paragraf 1. „Kısa vakıda didaktik plannaması” definiţiyanın açıklaması. Onun prinţipleri hem harakteristikası.
Kısa zamana plannamak (uroon plannaması) – o bir konkret uroon plannaması,angısınıntemasıkurulêruzunzamanadidaktikpannamasınagörӓ.Üüredici,kısazamanaplannamasınıkurarkan,zamandaşurokiçinistedikleriniesabaalsınlӓӓzım.
Zamandaş urok için istediklӓr.
1. Neetlerikoymak Üürenicilerӓkoyulêrkonkret,annaşıklı,tamannayanneetlӓr.Kolayıvarsa,neetlӓrolurkurulsunüürenicilӓrlӓnbarabar,veriliproblemayıesabaalarak.Üürenicilӓrlӓӓzımbilsinnӓr,konkretangıbilgileri,becermekleriuroktaçalışmakproţesindӓkabledeceklӓr.
2. Motivaţiya Üüredicilӓӓzımoluştursunüürenicilerdӓmeraklılık(motiv)hemüürenmӓkproţesinçalışmasına,hemdӓsonbaşarılarınetişmesinӓ.Efektivmotivlӓrolêraktualproblemalarınkarar-lanması,urooniçindekiliinpraktikfaydalıı.
3. Praktikfaydalıı/maanalıı Üüredicilӓӓzımgöstersinüürenicilerӓkabledilӓnbilgilerinhembecermeklerinpraktikçalışmasındakullanmakkolaylıını.
4. İçindekiliinseçimi Urokiçinlӓӓzımseçilsinprogramadabelliediliplannanmışsonuçlar.Kontrolyapılêrsadebubilgilerӓ.Kalaninformaţiyayardımcıolsun,zorlatmasınüürenicileri.Esabalӓӓzımalınsın,kieniikabledilerinformaţiya,angısı:- aktual(uzlaşêrüürenicinininteresinnӓn,annamalı
lӓӓzımnıınnan);- verilersituaţiyayagörӓ,dolaydünnedӓrazgelişlerӓgörӓ,
bilinirinformaţiyayagörӓ;- konkretinsanınduygularınıdebreştirer(informaţiyaya
kendilidavranmakoluşturulêr);- kararlarınalmasıiçintemelolêr(informaţiyanınpraktik
kullanmasıiçindavalarkurulêr);- verbaldavranmasındabaşkalarınayayınnêêr/geçer.
5. İntegraţiyalanmak/birleşmӓk
Bilgilerinintegraţiyaolması,üüretimproţesindӓmetapredmetuniversalkolaylıklarınişlettirmesi.
6. Kurulması Uroonherbiretapıbushemayagörӓkurulması:üüretmӓkdavasınınkoyulması–davanınyaptıınagörӓüürenicilerinça-lışması–çalışmanınsonuçlarınıyapmak–proţesinhemdavayıyapmakuurunkontrolu–refleksiya.
7. Çalımnarınkullanması Lӓӓzımkullanılsınüüretmӓkçalışmanıntürlüefektivçalımna-rı,üürenicilerinyaşhemindividualözellikleriniesabaalarak.Üüredicinintemeldavası–üürenicileriçalışmayadoorudanşartlarıkurmaa.Üüretmӓkdavanınkomponentleri:davanınharakteristikası,içindekilii,verilӓnzaman,cuvabınörnӓӓ,kantarlamakkriteriyaları.
20
8. Sonuçlarıçıkarmak Uroonherbiretapındasonuçlarıçıkarmak,herbiretaptafe-edbackkullanmak.Herbirdavanınyapılmasınakontrollӓӓzımyapılsın,üüreniclerinüürenmӓkproţesinӓkorelӓţiyaolsundeyni.
9. Kendibaşınabilgilerikabletmӓk
Üüretmӓk-üürenmӓkçalışmasındatürlüinformaţiyasızıntıla-rınnan,angılarınarasındabulunêrinternetresursları,üüreni-cilerinkendibaşınabilgikazanmakbloklarılӓӓzımolsun.
10. Bölümnerdӓhemçiftlerdӓçalışmakkurması
Bölümnerdӓhemçiftlerdӓişlemӓkyardımederherbirüüreniciyӓkomunikativkompetenţiyalarınıilerletmӓӓhemkolektivdӓçalışmaknormalarınıüürenmӓӓ.
11. Kendinӓkontrol Kendinӓhembiri-birinӓkontrolsistemasılӓӓzımkullanılsın,refleksiyahemkendiçalışmasıiçinsorumnuuoluşturmakkolaylııolarak.
12. Refleksiya Refleksiyanicӓçalışmakproţesindӓkendiniannamak/tanımak.13. Çalışmanınpozitiv
kantarlamasıÇalışmanınpozitivkantarlamasıüüretmeninpozitivmotivaţiyasınıoluşturêr.
14. Evdekiişinvariantlшhemminimumverilmesi
Evdekiişsadeüüretimprogramasınagirӓnbilgileriniçindekili-inilӓӓzımkaplasın,türlüdavalıolsun,üürenicilerinindividualözelliklerinihemseçimisteyişiniesabaalsın.
15. Psihologikaraatdurumu Uroktasaalııkorumakşartlarınıhempsihologikaraatdurumunkurulması.
Paragraf 2. Didaktik plannamasının metodologiya hem etaplar yazdırması.Uroun didaktik proektin kurması temellener bu elementlerӓ görӓ: • neyӓisteerizetişmӓӓuroonneetleri;• ne lӓӓzım neetlerin etişmesinӓ deyni – içindekilii hem didaktik kolaylıkları
(formalar,metodlar,çalımnarhemtehnikalar,üüretmӓkaraçları);• nicӓbelliederizüüretmeninefektivliini–kantarlamakstrategiyaları.Uroondidaktıkproektinӓgirer:• girişpayı,• uroongidimi/örüyüşü.
I. Kısa zamana klasik plannamak modeli 1. Dikatın çekilmesi.Üürenicilerin dikatını çekmӓӓ var nicӓ ses yada selemneşmӓk formasınnan,
doorudarak onnarın uroon içindekiliinӓ. Bu ilk moment temanın girişindӓ; bütünurok süresindӓ üürenicilerin dikatını tutmak zordur, onuştan üüredicinin profesionalspeţifikakompetenţiyaları lӓӓzımnıdır.Üüredicivarnicӓüürenicilerindikatınıherkerӓbaşka türlü çeksin: resim,muzıka yardımınnan; nesoysӓ laf yada soruş kolaylıınnan;oyunkullanmasınnan.Dikatınçekilmesıetapınfaydasıyoktur,eerklasıuroktaolacaanadoorutmarsa. Bu üzerӓ, üüredicinin davası – seçmӓӓ bu urok için yakışan metoduhem ona görӓ material uydurmaa. Lafta var nicӓ temellensin asoţiaţiya ya serbest
21
yazı, grafiti, oyun; laf var nicӓ rebus yada krosvord içindӓ saklı olsun – en tecil, ki okullanılsın,üürenicilerindikatınıuroon içindekiiliinӓdoorutmaadeyni,bilgilerinihembecermeklerinigeçekleştirmӓӓdeyni.Dikatınıçekmӓkiçinmaterialkullanabiliruroonileridooruçalışmasındada(serbestyazı,ese).
2. Uroon neetlerinnӓn tanıştırmak. Üürenicileriuroonneetlerinnӓn tanıştırmaavarnicӓbirmotivli cümlӓylӓn: „Büün
uroktabiz...,çünkü...”;„Bizimneetimiz...,...deyni”.Dikatınıçekmӓketapıiihazırlandıysa,üürenicilӓrkendileribecerecekgörmӓӓuroonilketapınıhemneetlerinbaalantısını.
3. Üürenicilerin bilgilerini üürenmiş temaya görӓ aktual etmӓk/eniletmӓk. Uroon bu etapı var nicӓ herkerӓ plannanmasın, verilӓn zaman herbir urokta
başkalaşsın. Önemli, ki formaları diişik olsun, uydurulsun soruşların speţifikakompetenţiyalarınagörӓ,lӓӓzımnıbilgilerinhembecermeklerinvarlıınagörӓ.Terminnӓr,temanınhemavtorlarınadları,personajlarınadlarıtemelolur,neyӓgörӓgrafikaycavarnicӓuydurmaaposter,klaster,fişboun,zamanşkalası,angılarıuroktabirmoduliçindӓilerlener.Buetaptakiyattaverilishemayagörӓyadaevdekiişӓgörӓdiskusiyavarnicӓyapılsın,üürenilmişhemenitemalarınarasındabaalantıolarak.
4. Eni materialın açıklaması. Uroonmaterialını (resim, tekst, slayd, tabliţa, audio hem video yazıları) var nicӓ
göstersin üüredici dӓ, üürenicilӓr dӓ. Tekst var nicӓ profesional interpretaţiyasındaseslensin,birfilmyadaspektaklifragmentibakılsın.Buradaçekederortaklıktaüürenmӓk,çünkügrupalarabölünmӓktaailerlederçalışmayı.
5. Üürenmӓk/üüretmӓk proţesi. Eni temanın üürenilmesi. Buetaptaaçokvakıtkaplêêr,burada“bilmemektӓn”“bilmeyӓ”geçmӓkolêr.Üüredici
düşüner üüretmӓk işlemnerini, onnarın sonuçların etişmesinӓ doorudêr. Üürenicilӓrvarnicӓkabletsinnӓrindividual,çiftlerdӓ,grupalardaçalışmakiçindavayı;informaţiyaişlettirmӓkiçin;tekstlӓrokumakiçin,angılarınannamasıgösterilecek;soruşlar,angılarınagörӓcuvaplardüzülecek;problemsituaţiyalarınıkararlamakiçindüşünmeklӓr.Üürediciüürenmӓkçalışmasınıdoorudacek,götürecekyadaonakatılacek,lӓӓzımolursa.Uroonherbir momentindӓ üüredici biler, ne olêr klasta, nicӓ üürenmӓk/üüretmӓk proţesigeçer.
6. Başarılara etiştirmӓk. Üürenilmiş materialı kaaviletmӓk. Kurulêrkolaylık,kiüürenicikendibaşınadenesindavayıgerçekleştirmӓӓ.Şindiönemli
görmӓӓ,aniobiler,nicӓkendisiişleer.7. Feedback,ın gerçeklenmesi.Feedback geçer bütün uroon süresindӓ, verbal hem nonverbal, pozitiv yada
negativolarak.Feedbacketapıyardımederüüreniciyӓgörmӓӓ,angıuurdaobulunêr,uroon neetlerinӓ bakarak. Feedback var nicӓ üürenicilerin kendini yada biri-birinikantarlamasındadagerçekleşsin.
22
8. Kantarlamak.Eni materialın temelindӓ üürenicinin kendibaşına gerçekleştirmӓk becermeklerini
davayıkontroletmӓӓ–enimaterialınannamakuurunuilkinandırmakkolaylıı.Üürenicilӓrdavakablederlӓr,üüredicidӓkullanêrkantarlamak,kendinikantarlamakhembiri-birinikantarlamak metodlarını. Önemli, ki üürenici annasını, nedӓ yannışlık yapêr, nedӓzorlanêr.Herkerӓnotalamakkolaylııvarnicӓolmasın,buradaüüredicimutlakkullanêrverbalkantarlamasını.Tecil,kiklasınyadaayırıüüredicilerinprogresinigösterilsin.
9. Üürenilmiş materialı gercekleştirmӓk becermekleri. Bu etapta üürenicilerӓ başka üürenmӓk kontekstindӓ bulunan eni davalar veriler.
Buradabelliolêrideyalarınplannarınıkullanmakbecermekleriyadametaliterartekstinalgoritmayazması.Üürenicilӓrenibilgileringerçekleştirmӓkbecermeklerinigöstererlӓr,kimisindӓ halizdӓn dӓ kendi kompetenţiyaların oluşturulması belli ediler, kimisi taaişleerlӓronunilerletmesindӓ.
10. Evdeki işin verilmesi.Nekadar?hemnesoy neetlӓn? kararıalmaktansoraüürediciverilitemanınkontrol
yapmak kolaylıını hem onun gelӓn urokta kullanmasını düşünecek. Bu razgeliştӓtema olacek diil sade kontrol forması, ama üüretmӓk/üürenmӓk çalışmasının temeloluşturucuetkisidӓ.Evdeki işlӓrvar„büünkügündӓnsabaaya”hemtemalar/davalar,angılarınhazırlamasıuzunzamandatamannanêr.Büüktekstlerinokumasıgenӓevdekiiş sayılêr, ama davalar, okumaklan/günnük yazmasınnan, shema kurmasınnan, süjetçizgileri grafikayca göstermesinnӓn baalı, var nicӓ konkret hem kantarlamaklı olsun.İndividualyadagrupaproektleri,portfolio–okantarlamakformaları,angılarınavarnicӓkimiuroklardaprezentaţiyayapmaa.
II. Kısa zamana plannamak modeli „Dikatı çekmӓk – annamayı gerçekleştirmӓk – refleksiya – genişletmӓk”Dikatıı çekmӓk–uroonetapı,angısındaüüredicikaplêêrüürenicilerindikatını,mo-
tivleeronnarı;enitemayayadayapılacekçalışmayameraklıınıdebreştirer;uroonpayı,angısındakompeţeniyalarınuurundaoluşturulubilgilerihemsınaşlarıaktualediler.Bumoment,angısındaüürenicilerinvarkolayıkendinikantarlasınnar.Üüredicivarnicӓbuetapın türlüçeşitlerinikullansın (dikatınıçekmӓk,evdeki işӓkontrolyapmakyadaki-yattansınışlarıyapmak).Sıkçabuetaptaideyalartoplanêr(Brainstorming, serbest yazı, Grafik T)yadaüürenicilerin reakţiyasıdüzeler(İkili günnük, „Brak bana bitki lafı!”).
Annamayı gerçekleştirmӓk etapında üürenicilӓr eni informațiyaylan, tekstlӓrlӓnişleerlӓr, strategiyahemplan kurêrlar, lӓӓzımnı sınaşları oluşturêrlar.Üürenici lӓӓzımbulsun,açıklasıninformaţiyayı,koysunkuvetkendininüürenmesinigörmӓӓ.Ohalizdӓndӓ üürener kendisi. Üüredici üüreniciyӓ kendi kompetenţiyalarını kantarlamakta yar-dımcıolursa, sonuçları ilinnedeceklӓrüürenmeyi.Çoyumetodları varnicӓkullanmaabu etapta, ama onnar başkalaşêrlar uroon ilk hem ikinci etapların kullanmasında.
23
Okumakkompetenţiyaları içintaafayfalıolacekSinelg, Mozaika, İkili günnük,yazmakkompetenţiayalarınoluşturmasındaKub, „6 neçin?”, annatmanın piramidası, tombarlak masa,aazdandavranmakkompetenţiyalarıiçindiskusiya, galereya, debath.b..
Refleksiya –en tecilmoment,çünküvererkolaylıkenidӓnbilgilerӓhemsınaşlaradönmӓӓ,üürenicidӓdӓvarnicӓkompetenţiyalaroluşturulsun.Buradavarnicӓişlesinhepometodlar,angılarıilketaplardakullanılêr.Refleksiyayakınşindiilketapa,amaartıkbaşkauurdakullanılêr:material,angısınıverdiüüredici,yaşamakta,kendiniilerlemektӓlӓӓzımnı.
Genişletmӓk – etap, angısı eni „dikatlıını çekmӓk” etapına yada enidӓn dikatınıçekmӓkiçinuzanacek,netaagenişledecekbilgileriyadakompetenţiyalarıilerledecek.O kullanılêr üürenmӓk proţesin annaması için/duyması için, kendi fikirlemӓkstrategiyalarınaanalizyapmakiçin.Üürenmişikullanmakherbirkolaylıı,argumentlerӓyadaöncӓinformaţiyayadönmӓk,eniinterpretaţiyayadakenditekstlerinkurmasıvarnicӓişlettirilsingenişeltmӓketapında.Birmoduliçindӓiihazırlananurokolêrnicӓbir„Dikatınçekilmesi”gelӓnurokiçin.Buetaptaçalışmakformaları:individual,çiftlerdӓ,bölümnerdӓ,frontal.
Paragraf 3. Türlü didaktik proektlerin strukturası hem örnekleri.Zamandaş pedagogikada veriler urokların türlü strukturaları, angılarını üüredici
lӓӓzım becersin kullanmaa hem kendibaşına kurmaa. Teklif ederiz bakışınıza birkaçkısazamanaplannamakmodelini.Üüredicininvarkolayıkendisiseçsinuroklarınstruk-turasını,kursunonudetallıyadakısadandaaşaadakullanılanmaterialıerleştirsin.
Klasik modelindӓuroon didaktik proekti Didaktik proektin giriş payıData: Klas: Disţiplina: Modul:Tema: Uroon tipi: Subkompetenţiyalar:Uroon neetleri:Didaktik strategiyaları:- formalar;- metodlar hem çalımnar; - araçlar. Kantarlamak strategiyaları:Bibliografiya:Uroon gidimi/örüyüşü
24
Klasik modelindӓuroon didaktika proektiData: Klas: 10Disţiplina:GagauzdilihemliteraturaModul: LeksikaTema: Eskihemenilaflar.MariyaMercanka„Sandık”Uroon tipi:karışıkKompetenţiya birimneri (Subkompetenţiyalar):1.4.Yaratmalardakulturahemetikapaalılıklarınıtanımaa,yaraştırmaa.2.4.Sintezhemanaliz logikaproţeslerin yardımınnanartistikyaratmasının içinde-
kiliiniannamaahemkritikadüşünmeklerinyardımınnanaçıklamaa.4.1.Milletfilisofiyasınnanhemdininnänbaalayarak,yaratmanıniçindekiliinivatan-
daşistoriyasınınkontekstindäkabletmää.5.1.Okunmuş hem annadılmış millet kontekstin içindekiliin özeliini, originallıını
annayıp-kabletmää.5.4.Sözzenginniinilerletmesindäsözlüklerinkullanmasınınfaydalıınıduymaa.Uroon neetleri:Uroon sonunda üürenici gösterecek, ani becerer:- eskilaflarınmaanalarınıaçıklamaa;- yaratmalardaeskilaflarınkullanmakneetleriniaçıklamaa;- enilaflarınkurulmaksebepleriniaçıklamaa;- artistikyartamalarındaeski laflarıbulmaa,maanalarınısözlüklerinyardımınnan
açıklamaa;- sözlüklerikullanmaksınaşlarınıilerletmää;- laflarınarasındandaymakullanmakleksikasınageçänneologizmalarıtanımaa;- anadilinäsevgihemmeraklıkgöstermää.Didaktika strategiyaları:- formalar:çiftlerdä, bölümnerdä,indiviadual,frontal;- metodlar hem çalımnar:operativ,ilüstrativ,aaraştırmak,sınış,tekstlänişlemäk,
sözleşmäk,„bilerim–isteerimbilmää–üürendim”;- araçlar: prezentaţiya,fotoprezentaţiya,fişalar,tabliţa,interaktivtaftası.Kantarlamak strategiyaları: biri-birinikantarlamak,kendinikantarlamak,üüredicinin
kantarlaması.Bibliografiya:- Gagauzdilihemliteratura,KurikulumX-XIIklaslarınadeyni, Kişinău,2019.- Gagauzdilihemliteratura.Gid(X-XIIklaslara),Kişinău,2019.- Gagauzdilihemliteratura10-ncuklas,Ştiinţa,2017.- Gagauzça-romıncahemromıncagagauzçasözlüü,Komrat,2010.
25
Uro
on e
tapl
arı
Üür
edic
ilerin
/üür
enic
ilerin
çal
ışm
ası
Vakı
tKa
ntar
lam
ak
stra
tegi
yala
rıDi
dakti
ka
stra
tegi
yala
rıDikatın
çekilm
esi
-Zaman
hayırolsun!Pekse
vine
rim,anibuluştuksiz
innä
nda
çalışa
cezb
arab
ar.
Düşüne
rim,aniuroom
uzgeçecekii,fayda
lı.1min
üüredicinin
sözü
Üüren
icilerin
bilgilerin
iüü
renm
iştemaya
görӓaktua
letm
ӓk/
eniletm
ӓk.
1.Evdekiişiyapa
rkan
,zorluklaroldumu?
(kon
trolevdekiişin
yap
masına).
Getirelim
aklım
ızaüüren
ilmiştemad
anbilgilerim
izi.
2.O
kunm
uşte
kstägöräsoruşk
urmaa,çalışa
rakbö
lümne
rdä(2-3so
ruş).
„İncä”so
ruşla
r„Kalın”soruşar
Kim
...?
Ne
...?
Nez
aman
...?
Ne
oldu
…?
Nes
oy a
dı …
?N
ered
ä ...
?
Verin
üç
argu
men
t, ne
çin
…?
Açık
layı
n, n
eçin
…?
Neç
in si
z düş
üner
siniz
…?
Ney
län
başa
kala
şêrla
r …?
Var m
i nic
ä …
? N
e ol
acek
…?
Siz k
ayıl
mı …
? Do
oru
mu
…?
3.Verilite
rminne
rikurallarla
nuydu
run,birä
rörnekgösterin
(bölüm
när
işleyärkän,in
dividu
alişinterakti
vtafta
sında
).
dialektlafl
arı
omon
imnä
r
birm
aana
lılafla
r
sinon
imnä
r
çokm
aana
lılafla
r
antonimnä
r
birtakım
yazılanhe
msö
lenä
nlafla
r,
amaleksikamaana
larıba
şka
birleksik
amaana
sınna
nolan
lafla
r
yakınyada
birtakım
maana
lılafla
r
birkaçleksikamaana
sınna
nolan
lafla
r
birleksik
amaana
sınna
nolan
lafla
r
2min
4min
1min
biri-birin
ikantarlamak
biri-birin
ikantarlamak
üüredicinin
kantarlaması
fron
tal
soruları
„incä”hem
„kalın”
soruşla
r,bö
lümne
rdä
uygu
nnuk
aaraştırm
ası,
individu
aliş
interakti
vtafta
sında
26
Uroun
ne
etlerin
nӓn
tanıştırm
ak
Uroom
uzuilerle
delim
Goraţiyin,evelkirim
poe
tinlafla
rınna
n:„
Kärö
lä,n
icä
yıld
an y
ıla d
aala
r diiş
tirer
lär k
endi
yap
rakl
arın
ı – e
skilä
r düş
er, –
hep
ölä
lafla
r da
esk
iyer
lär d
a ka
ybel
erlä
r. Ko
olsu
n! D
uuêr
lar h
em k
aavi
leşe
rlär,
nicä
uşa
klar
, on
narın
erin
ä ba
şkal
arı”.
Nicäan
nêêrsın
ızbu
lafla
rı?Ang
ıtem
ayagö
räçalışa
cezb
uurok
ta?(Üüren
icilär
kend
ileriuroo
nne
etlerin
ikurab
ilirlä
r).
2min
uygu
nsöz
Üüren
mӓk/
üüretm
ӓkproţesi.
Enitem
anın
üürenilm
esi
Tema
„Esk
i hem
eni
lafla
r”sizädeyniyab
ancıdiil,o
nuştan
teklifed
erim
,işleyärkän,ta
man
nayasın
ıztabliţa
yı:
Bilerim
İsteerim
bilm
ää
Üüren
dim
Eskilafla
rEn
ilafl
ar
Üüren
icilärc
uvap
ede
rlärsoruşlara,aklınagetirerlärb
ilgilerien
ihem
eskilafl
ar
için,yazarakkısa
dantabliţa
dadire
ciktä
„Bile
rim”.
Soruşla
racuvap
ettiktän
soradire
ciktä
„İst
eerim
bilm
ää”yazêrla
ronu
,ned
äzorlu
klarıvar.
-Nered
äbizv
arnicägö
relim
ote
rtipleri,an
gılarıartık
kullanılm
êêr?
(muzeydä
,eskievlerdä
,san
dıkta...)
-Taade
rindä
naçıklamaadeynieskilafl
arınkullanm
aksferasını,okuyacez
M. M
erca
nkan
ınann
atmasını„
Sand
ık”.
Okumaate
ksti,cuvap
etm
ääso
ruşla
ra:
1. N
e du
ygul
ar k
apla
mıştı
Arp
ina
babu
yu, s
andı
ı akt
arar
kan?
2. N
elär
var
dı sa
ndık
ta?
Bu la
fların
maa
nala
rını b
ilers
iniz
mi?
Taa
ii a
nnam
aa
deyn
i bu
lafla
rın m
aana
ların
ı, ba
kalım
pre
zent
aţiy
ayı „
Mal
inin
sand
ıı”.
(Pre
zent
aţiy
ada
var g
iimne
rin fo
tola
rı, la
fların
maa
nala
rı: ç
embe
r, şa
linka
, le
ft, b
ariz,
dem
irli,
kund
ak, p
oyu,
yor
ganç
i, fla
ni, k
uşak
, gar
uz)
3. N
esoy
nee
tlän
yazıc
ı gös
tere
r san
dıkt
a ko
runa
n te
rtipl
eri?
Açı
klay
ın b
u cü
m-
leni
n m
aana
sını:
„San
dık
anıla
rın k
ayna
a gi
biyd
i”.
4. V
ar m
ı işitti
iniz
söle
işi, a
ni k
im y
aşam
asın
da e
tişer
vnu
kala
rın u
şakl
arın
a,
onun
gün
ahla
rın y
arıs
ı pro
st o
lunê
r? S
izin
bakı
şınıza
gör
ä, n
eçin
bu
lafla
r ku
rulm
uş?
3min
3min
2min
4min
2min
kend
ini
kantarlamak
biri-birin
ikantarlamak
üüredicinin
kantarlaması
biri-birin
ikantarlamak
kend
ini
kantarlamak
„Bilerim
–istee
rim
bimää–
üürend
im”
tekstiokum
ak
soruşla
ra
cuvapetmäk
kiyatla
niş
prezen
taţiy
a
kiyatla
nişlem
äk
27
-Okuyu
nkiyatta
tabliţa
daverilikurallarıhe
mörnekleri(s.199
).Eskilafla
rın
nesoyçetitlerivar?Nicäon
narp
eyda
lanê
r?
Arha
izm
alar
İsto
rizm
alar
Lafla
r,an
gıların
kullanm
asıd
iişili
sinon
imnä
rlän.
Lafla
r,an
gılarıkullanm
aktançıkan
tertipleri,olaylarıgö
sterer,ama
onna
rpasivlafla
rınarasın
dabulun
êr.
Arha
izmalarpeyda
lanê
r,açan
ilerleer
dil,en
ilene
rsözlük,birlafla
rınerin
ägelerb
aşka.
İsto
rizm
alar
pey
dala
nêr,açan
diişilera
detlä
r,yaşamak,ilerle
er
tehn
ika,bilgi,ku
ltura. B
irtertiplerin
,pred
metlerin
erin
ägelerb
aşka.
aarı–acı,ba
ht–kısm
et;ak–biyaz;
gül-g
ülü–pe
mbä
meşin,d
imi,çukm
an,h
arman
taşı
- An
natm
ada„San
dık”eskilafl
arınang
ıçeşitlerivardır?Istorizmalarınvarm
ısin
onim
neri?
Arhaizm
alarnered
ätaasık
kullanê
rlar?
- Ak
lınıza
geti
rinGoraţiyinlafla
rını:
„Duu
êrla
r hem
kaa
vile
şerlä
r, ni
cä u
şakl
ar,
onna
rın e
rinä
başk
alar
ı”.Nebilerizenilafla
riçin?
-
Okuyalım
kiyatt
akuralı.Uyêrm
ısizinbilgilerin
izkurala?Nesoyinform
aţiya
sizäde
ynieniydi?
- Yaraştıralım
eskih
emenilafla
rı.Neon
narıbirle
ştirerh
emneayırê
r?Cuvap
ed
ärkän,kullanınshem
ayı.
Eskilafla
rAk
tivkullanılanlafla
rEn
ilafl
ar
- Yapa
lımçıkışeskihem
enilafla
riçin.Nicäon
narp
eyda
lanê
rlar?Neçinbiz
onna
rılääzım
bilelim
?
2min
3min
2min
yaraştırm
ak
aaraştırm
ak
28
Üüren
ilmiş
materialı
kaaviletm
ӓk
-Ba
kalım
,nicäkullana
bilecezb
ilgilerim
izi,sınışlarıyap
arkan.
İş1.s199
.Aşa
adak
ı ver
ili la
f böl
ümne
rini o
kuyu
n. A
ngı l
aflar
ların
maa
nala
rını
bile
rsin
iz? N
ered
ä ka
rşı g
eler
siniz
onna
rlan?
Var
mı b
urad
a la
flar,
angı
ları
ayle
nizd
ä ku
llanı
lêr?
1
bölü
m –
1) h
em a
ul2
bölü
m –
5) r
enkl
är3
bölü
m –
6) çiftçilikavada
nnıkları
İş6.s.2
01O
kuyu
n, e
ski l
aflar
ı bul
un, d
ireci
kler
dä y
azın
: 1va
riant
–
arha
izmal
arı,
2-ci
– is
toriz
mal
arı.
Eski
lafla
rlan
3 cü
mlä
kur
un.
-Yapa
lımçıkış:neylänzeng
inne
ttikbilgilerim
izieskilafl
ariçin?Yazın
cuvaplarınızıta
bliţa
dadire
ciktä„Ü
üren
dim”.
İş4.s.203
Sav
aşın
açı
klam
aa, n
eçin
pey
dala
ndı d
ilim
izdä
eni l
aflar
. Nic
ä dü
şüne
rsin
iz, b
u en
i lafl
ar n
ezam
an p
eyda
land
ı dili
mizd
ä? S
izin
bakı
şınıza
gö
rä, a
ngı l
aflar
artı
k ba
şladı
akti
v ku
llanm
aa?
Var m
ı bur
ada
lafla
r, an
gıla
rı ya
kın
gele
cekt
ä es
ki o
lace
klar
? Cu
vabı
nızı
argu
men
tläyi
n, ö
rnek
yaş
amak
tan
getir
eräk
.Merçend
ayzerzan
aatı–en
ihem
perspektiv
li,ang
ısınd
akarılarüüsekuurda
varn
icäkend
inigöstersin.M
erçend
ayzerh
azırlêê
rhem
geçire
röläakțiyaları,
nicädegustațiy
a,promou
şn(snikers,kola,simkartayada
başkam
aasulp
arasız
daatmak).2.Prin
ter,skan
erhem
kseroksilinne
derb
izimçalışm
amızıte
kstlä
rlän
hemre
simnä
rlän.3.V
akıtlan
yaşlıinsann
ardaan
nêêrlarm
obiltelefonn
arın
kullanm
akuyu
gunn
uunu
.
3min
3min
4min
biri-birin
ikantarlamak
biri-birin
ikantarlamak
üüredicinin
kantarlaması
aazdan
sınış,
bölümne
rdäiş
yaradıcısınış
argu
men
tlemäk
Kantarlamak:
Üüren
icilerin
çalışm
asıkan
tarla
nêr,açıklanê
r.1min
üüredicinin
kantarlaması
Feed
back
, ın
gerçeklenm
esi
Döne
limGoraţiyinlafla
rına.Nesoydiişilm
ekläro
lêrd
ildä?Neçinbizä
lääzım
eski
hemenilafla
riçinbiligilär?Kaldım
ısizd
äan
naşılmad
ıkso
ruşla
r?
2min
kend
ini
kantarlamak
soruş-cuvap
Evde
kiişin
verilmesi
1.Tam
anna
maata
bliţa
nınüçün
cüdire
ciini„Üüren
dim”.
2.İ7,s.20
1(fone
tikaan
alizi).
2.Birzana
atlanba
alıaaraştırıneskih
emenilafla
rı,ta
man
nayaraktabliţa
yı:
Eskilafla
rEn
ilafl
ar
1min
29
3. „GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA” PREDMETİN KURİKULUMUN ÜÜRETİMİN
METODOLOGİYALARIN TEMELİ
3.1. Eni (2019 y) kurikulumunun temelindä didaktika strategiyaların kurulmasının prinţipleri
„Gagauz dili hem literatura” predmetindä didaktika strategiyaların annaması hem harakteristikası
Didaktikastrategiyası–ometodların,çalımnarın,türlümateriallarınhembaşkare-surslarınkatlısisteması,angısıdooruduluneetlerintamamnasına:
- önemnierikaplêêrdidaktikaçalışmasında,çünküüürediciuroonproektinikurêrstrategiyanınkararınagörä;
- obenzeerkatlıdidaktikasţenariyasına,neredäpayalêrlarüüretmäk-üürenmäk-kantarlamakproţesinsubyektleri(üüredici-üürenici,üürenici-üürenici);
- üüretmäk-üürenmäk-kantarlamak proţesindä konkret situaţiyanın kararını taauygun, taa efektiv hem taa logikayca predmetinmetodologiyasını dooru bellieder(butürlükoruyarakproţesinsubyektlerinitürlüyannışlıklardan).
Üüretmäkstrategiyalarınkomponentleri:• üüretimçalışmasınınorganizaţiyahemilerlemäksisteması;• metodologiyasisteması,didaktikametodlarıhemonnarındoorukullanmasının
sisteması;• üüretimaraçları;• operativneetlerinsisteması.Üüretimdidaktikastrategiyalarınharakteristikası: konkretüürenmäksituaţiyalarındaüürenicilerimeraklandırêr; üüretmäk proţesin içindekiliini üürenicilerin psiho-individual özelliklerinä uy-
durêrhemraţionalyapêr; üüretmäkproţesindädisţiplinalararasıişbirliinioptimalyapmaayardımeder; üüretmäküürenmäk-terbietmäkproţesindäkontekstli,original,kimärkeräunikal
elementleri.kaplêêr.Üüretimdidaktikastrategiyalarınıntipleri:1. indukţiya strategiyaları,özeldängeneläüürenmäkgeçer;2. dedukţiya strategiyaları,geneldänözelä,kanonnarayadaprinţiplerägöräüüren-
mäkgeçer;3. analogiya strategiyaları, üüretmäkhemüürenmäkmodellerin kullanmasınnan
geçer;
30
4. transdukţiya strategiyaları, ölänicämetaforalarınyardımınnanaçıklamak;5. karışık strategiyaları:indukţiya-dedukţiyayadadedukţiya–indukţiya;6. algoritma strategiyaları;7. evristika strategiyaları,problemayı,enilikleri,gipotezalarınannamasını,evristika
dialogukullanarak,kendifikirişlemesinnänilerletmääbilgileri.
Strategiyayıdiillääzımkarıştırmaametodlanhemdidaktikametodologiyasınnan.Di-daktikastrategiyasınınhemdidaktikametodunarasındavarfarklık.Eerdidaktikameto-du–birkonkretolay,didaktikastrategiyası–olaylarınmodeli,angısıdüzüleruzun,ortayakısazamana.
Herbirstrategiyanınkendimetodlarıvar.Üüretmäk–üürenmäk-kantarlamakproţesinilerletmesi için var nicäbu kriteriyaları nışannamaa, angıları didaktika strategiyalarınuurunubelliederlär:
• aktivsözleşmäk;• aaraştıranolaylarınevristikatanıması;• kreativlik.Didaktika strategiyası temelmetodun adını kableder.Örnek gibi, problema situa-
ţiayısınıçözmäädeynilääzımkuralımproblematizaţiyastrategiyasını,proektçalışmasınıgerçekleştirmäädeyni–proektstrategiyasını.
Didaktikastrategiyasının içindekiliindämetodlarkombinirvarnicäkullanılsınyadadiiştirilsin,hesabaalarsak:
1. eni materialın açıklamasını;2. üürenmäk proţesin götürmesini (nesoy davalar çözüler urokta);3. üüretmenin diferinţial kolaylıklarını (frontal, grupalarda yada individual).Didaktikastrategiyalarınvartürlüklasifikaţiyası.Onnarbaşkalaşêrbellikriteriyalara
görä.Pedagogikaneetlerindominantkriteriyalarınagörä,onnarbölünerlär:I. didaktikastrategiyaları,angılarınbaşneetibaalıenimaterialınverilmesinnän(ev-
ristiksözleşmeninstrategiyası,problemayıçözmäkstrategiyası,lekţiyastrate-gi-yası,algoritmalarkurmakstrategiyası);
II. didaktikastrategiyaları,angılarınbaşneetikabledilmişbilgilerinhembecer-mek-lerinfunkţionalverilmesinnänbaalı(problematizaţiyasterategiyası);
III.didaktikastrategiyaları,angılarınbaşneetibaalıüürenicilerinkişiliinaçıkla-ma-sınnan(didaktikaoyunu,diskusiya,brainstorming).
Didaktika strategiyaların, sınaşmakların hem içindekiliin arasında baalantıların açıklaması.
Nicägimnaziyaklaslarında,ölädäliţeyklaslarındazamandaşdidaktikadauroonkur-masında/metodologiyaproektlerindüzmesindävarbirkaçistemäk,angılarınıüüredicimutlakalääzımhesabaalsın:
31
birinci,praktikadakullanmaaodidaktikastrategiyaları,angılarıuyêrpredmetinkurikulumundaverilmişintegrirbirimneriniçindekiliinä;
ikinci,üürenicilerinistemeklerinä,yaşuurlarınauyantürlümetodlarıkullanmaa; üçüncü,kimienimetodların(interaktiv,inovaţiya)kullanmasınıtaagenişletmää,
praktikada gerçekleştirmää, angıların yardımınnanüürenicilär taa aktivolacek-laruroklarda,angılarımeraklandıraceklarüürenmäk-üüretmäk-terbietmäkproţe-sindä.
Nicä taa ileri sölenildi, üüretmäk strategiyası baalı uroonneetlerinnän (BBS–bil-gilär,becermeklärhemsınaşmaklar)hemintegrirtemalarıniçindekiliinnän.Hemonunvarbüüketkiliiüürenicilerinbaşarılarına,neçinkiüürenicilerinbaşarılarıbaalıonunnan,nicäüüredicikullanêrhemdoorudêrdidaktikastrategiyalarınhemdidaktikaneetlerinarasındaişbirleşmesini.
ŞkoladaÜürenmäkproţesindäneet-içindekilii-strategiyaarasındagösterilerbiralgo-ritma,didaktikaişlerinä/uroklarahazırlanarkan,lääzımbunuhesabaalmaa:
• liţeyklaslardaspeţifikakompetenţiyaları,sorasubkompetenţiyaları,ondansorauroonneetlerikurulêr;
• üürenicilerinintelektuurunu,becermeklerini,üürenmeyämotivaţiyasınıhesabaalarak,onnarınresurslarınaanalizyapılêr;
• insanhemmaterialresurslarıbelliediler.Liţeyklaslarındaüüredicilärtaasıkkullanêrostrategiyaları,angılarıvererlärkolay-
lık üürenicilerin kişilik ilerlemesinä stimul. Bu etapta taa sık kullanılan strategiyalar:problematizaţiyastrategiyaları,audioylanişlemäkstrategiyaları,biri-birinikantarlamakstrategiyaları,okumakstrategiyaları,kritikailerlemesindästrategiyalarıh.b.
Didaktika strategiyaların düzmäk prinţipleriDidaktikastrategiyalarındüzmesindäkolaylıklarhemorientirlär.Didaktikastrategiyalarındüzmesindäikitürlüolayvar:a) teoriyaolayı,açanbirkaçmetodhemçalımintegrirkullanılêr,üüretmäk-üüren-
mäk-terbietmäkproţesiniefektivyapmaadeyni;b) praktikaolayı,açan tehnologiyalarkantarlanêr (orayıgirerüüredicininstilidä),
angılarıkullanılanstrukturayıoptimalyapêrlar.Didaktikastrategiyalarınınproektyapılmasıgeçerbirkaçetap:
Üüretimneetlerin
belliedilmesi
Bilgilerinölçüsününbelliedilmesi
Didaktikayolların
ardısorakurması
Feedback,ınbellietmesi
Metodlarınhemtehnikalarınseçilmesi
Verilialgoritmayagörädidaktikastrategiyalarınkurulmasıgerçekleştirilecek.Teleologiyaya(neneetlänyapılêrtürlüpsihikaproţesleri?)bakarak,lääzımuydurmaa
üüretmäkstrategiyalarınıpredmetinspeţifika/subkompetenţiyalarınnan.
32
X-XII-ciklaslardaspeţifikakompetenţiyalarınbirisi – gagauz ruh-kultura mülkündä artistik literatura tekstlerinä interpretaţiya yapması, kritika düşünmeklerini, milli hem cümnä paalılıklarına baalantısını göstereräk. Üüredicikoyêrönündäneetlär:ilerletmääüürenicilerinfikirdüşünmeklerini,becermääişlemäätürlükabledilmişinformaţiyaylan,analizyapmaatürlüoluşlara.Üürediciötäädooruaaraştırêrmetodologiya literatura-sında, nesoy strategiyalar var, üürenicilerin kritika düşünmeklerini ilerletmää deyni.Kullanêrpraktikadakritikadüşünmeklerintehnologiyalarını(KDT),hesabaalarakonunspeţifikasınıhemharakteristikasını.
Öbürpaydakimistrategiyalarındetallikullanmasıveriler.
3.2. „Gagauz dili hem literatura” predmetin üürenmäk-üüretim didaktika strategiyaları
Didaktika strategiyası var nicä açıklansın türlü bakıştan. Metodların, kolaylıklarınhemtedarıklarınkullanmasındadidaktikastrategiyasıüüretimproţesinefektivyolları.Didaktikastrategiyasınışannanêr«İkiyataaçokmetodtan»grupa,angısıkullanılêrüü-retimproţesinefektivliiniüüseltmäkiçin.Birstrategiyaninmetodlarımaasuzayırmaalääzım.
Pedagogika çalışmasının baş neeti–üürenicilerinmilliduygularınilerlemesi,filolo-giya,analitika,aaraştırmak,yaradıcılıkbecermeklerinilerlemesi,angılarıoluşturulêrlarpedagoghemüürenicilerinbarabarçalışmasında,zorlamadaanonnarı,gerçek,hakikatmeraklanmasında,angılarıtemellenerbaşarılıolmakta.
UroktaGenelçalışmasınadayanarak,ayırerlarbutakımdidaktikastrategiyalarını:1. Didaktikastrategiyaları,angılarıtemellenersözleşmeyä.2. Didaktikastrategiyaları,angılarıtemellenerüürenmeyä.3. Didaktikastrategiyaları,angılarıtemellenerpraktikaçalışmalarına.4. Didaktikastrategiyaları,angılarıtemellenerözelprogramalara.Liţeykursundabüükönverilerintensivüüretmäkmetodlara:programirovaniye,ev-
ristika,aaraştırmak.Taagenişkullanılêröläçalışmalar,nicä: lekţiya, seminar, praktikum, urok-konferenţiya, urok-disput.Üüredicikendiçalışmasındadanışêruroklara,angılarıtemellenerüüretim materialın
original düzmesinä:biri-biriniüüretmäkuroo,urok-prezentaţiya,urok–insţenirovka,urok-ekskursiya,urok-reţenziya.
Üüreniciläriçinbaşarılıgeçeruroklar,angılarıolaylara görä kurulmuş:- urok-aukţion,urok-konferenţiya,urok-baaşlamak,urok-panorama.
33
Meraklıgeçerüüreniciläriçinuroklar bilinir formalara hem metodlara görä:- urok-intervyu,urok-diskusiya,urok-Brainstormingh.b.Formalar,angılarıdebreştirerlärkomunikativkompetenţiyanınilerlemesini:1) Virtualekskursiya(slayd-şou,angısındagösterilianılmışmuzeyingörümnerihem
ekspoziţiyaları),ekskursiyaBüükÇinduvarına(rolluoyun,angısındaüürinicilerinbiri-ekskursovod,başkalarıda-turistlär).
2) İnsţenirovkamasala,dedelerinyaşayışsţenaları.3) Üürenicilerinproektçalışması(D.Tanasoglununyaradıcılıınagöräproektleriha-
zırlamakhemkorumak,proekt–„Orhonyazıları”11klastah.b.).4) Üürenicilerinokulkiyatlarınareţenziyayazmasıh.b.
Lirika yaratmanın analizi„Gagauz dili hem literatura” disţiplinasında, nicä bir sistemni kursunda, oluştu-
rulêrönemnibecermäk–literuturayaratmasınaanalizyapmak.Gimnaziyakursunda,başlayarak5-ci klastan, veriler ilkannamalar: literaturakolaylıı,metafora,epiteth.b.Gimnaziyanınsonundaüürenicilärliteraturayaratmasınaanalizyapmaktakendibecer-meklerini ilerlederlär. Lirika yaratmanın analizi yardım eder oluşturmaa üürenicilerindünnägörüşünü,terbiederonnarınideallarınıheminanmaklarını.Çoktürlühemiiduy-gularuyandırêrlirika,açanüüredicibecererdalgalandırmaaüürenicileri,açmaaonnarapoetiksüretlerininaslıderinniini,yardımetmääduymaahemyazıcıylanbarabargeçir-määüreendänyazdırılmışı,bulmaapoeziyadacuvapkendidüşünmeklerinähemduy-gularına.
Küçüklirikayaratmasınıntekstinävarnicäyapmaaderindäniş.Sözüngözelliihemsüretlii,çokmaanalıı,metaforalııilerlederdili,terbiedersevdaliteraturaya.Şiiräanaliz,demekliokumayaüüretmäk,ezberokumak–bunnarhepsi yardımederüüredicileräzenginnetmääüürenicilerinlafzebilliini,taaiisüretlisözüannasınnar.Üürenicilerinbilgiderinnii,onnarınbecermekleriannamaapoetiksözünüçokbaalıtaalirikayaratmalarınanalizinä,çalımnarınahemkonkretmateriala,angısınıüüredicikullanêrannatmakta.
Üüredicinin giriş sözü,angısındaemoţiyalı,süretlisölenerbilgilär,ani lääzımşiirinannamasına,varnicämeraklandırsınüürenicileri,getirsinşiirägöräkef.
G. Gaydarcının şiirini „Afet beni” üürenirkän,girişsözündäüürediciannadêrpoetinanasıiçin:„G.Gaydarcıbüüdüçokuşaklıçiftçiaylesindä,angısındabobasıngeçinmesin-dänsorauşaklarıbüüttü,terbiettianası.Overäbildiuşaklarınabütünsevdasını,yalpak-lıını. Yazıcının anası raametli oldu, açanoolubulunurduana-bobaevindän yırakta...”Üürenippoetinanası içinkimihaberleri,üürenicilärannêêrlarbüüksevda,yalpaklık,nazlılıkduygularıanaya,duyêrlarlirikageroyunacısınıhemkendinikabaatlıduymasını.
TanışırkanT. Zanetin şiir ţiklasınnan „Malimä”,meraklıolêruşaklaraannatmapoe-tinmalisiiçin,angısıdizindäbüütmüşToduru,açmışonadeynigagauzhalktürkühemmasaldünnesini.
34
K. Vasilioglunun şiirini „Durgun, yolcu”okuyarkan,üürenicilärişiderlärannatmaya-zıcı,resimci,skulptor,kinocu,etnografD.KaraÇobaniçin,onunyaşaması,tragikgeçin-mesiiçin,çokyaptıklarıiçingagauzhalkkulturasınındiriltmesinä,ilerletmesinädeyni.
Lirikayaratmasınnanişlemektätecilerkaplêêrdemekli okumak.Alalımnicäbirör-nekT.Zanetin şiirini„Anama kiyat“demekliokumasını.Yardımetmäädeyniüürenicileräderindänannamaapoetinduygularını,anitemelolmuşlarşiirinyazmasınadeyni,lääzımboldanayırıstrofalaraanalizyapmaa,bellietmäälafları,angılarınadüşerlogikaurgusuhempauzaları.„Şiirin herbir strofasında duyulêr darsımak anaya, süünmäz acı, angıla-rını çizileer tekrarlanan laflar: „Anacıım, özleerim bän seni””.
Analizintaabirfaydalıçalımı–sözleşmäk,angısındaüürediciyardımederuşaklaraannamaaşiirinpoetiksüretlerinidasoraözeldenemeklerdängelmääşiirinideyasınıan-namaya.Böläsözleşmektäilerlenerüürenicileringörüşü,onnarüürenerlärdüşünmääkonkret-süretli.
Bölä, G. Gaydarcının şiirini „Tarafım diişer”okuyarkan,üürenicilerävarnicäverilsinsoruşlarhemdavalar:
1. NicäpoetyazdırêrBucaaşiirinilkstrofalarında?Nesoyduygubuyazdırmauyan-dırêr?Nicäannêêrsınızlafları„Boralarsökärdikırlardaşüşekilbüümüşkänekin-neri”?
2. NicädiişildiBucakinsannarınburadaerleşmesindänsora?Nesoyepitetlärhemmetaforalaryardımederlärbizäbudiişilmeklerigörmää?
3. Sesläyinkörpädaayapraklarınfışırtısını.Nesoyduygularolêrsizdäbuaklıncadü-şünmektän?
4. Angı literaturaçalımınıhemneçinkullanêryazıcı,yazdırmaadeyniBucakkırınıinsannarınburadaerleşmesindänöncähemsora?
5. Şiirinangısıralarındabulunêronunözfikiri?Buşiiräanalizyaparkan,varnasılkullanmaaGİD metodunu.
Ne göreriz? Ne işideriz? Ne duyêrız?Şüşekülekinnär,çöler,körpädaa,metininsan…
Borasesleri,daayapraklarınfışırtısı,çiftçininbetfaları...
Canacısı,sevda,hodulluk,inan,umut...
Şiirä analiz yaparkan, üürenicilär gelerlär fikirä, ani insannar kendi zaametinnän,çalışmasınnan,saburluunnan,çetinniinnänçölkırıçiçekaçantarafaçeviräbildi.Şiirdäduyulêrhodulluk,sevdahalkına,inanmakonungeleceenä.Buşiiriüürenirkän,varnicäyaraştırmaaonuV.Filioglunun şiirinnän „Bucak“. Nebirleştirerbuyaratmaları? NicägöstererBucaaV.Filioglu? Nesoyartistikkolaylıklarıyardımederlärgörmää,duymaa,işitmääçölBucaa?
35
Yaraştırmak içinvarnicäalınsınpoetinbaşkaşiirleribir temayagörä (G. Gaydarcı „Ay, Bucaam, Bucaam“, „Tarafım diişer”; M. Kösä „Oda ekmää”, „Ekmek” hem T. Zanet „Ekmek için söz” h.b.).
Bugiriştäikiçalımkullanılêr.Birindäüürenicilerinduygulugörgüsüilerleer.Üüredicikendiannatmasınnansavaşêrdebreştirmääuşaklarındüşünmeklerini.Buişvarnicädo-orutsunüürenicilerinbakışınışiirläntanışmaya.İkinciçalımgösterilerbunda:kimkendi-siduyduyaratmakzeetlerini,taabüükmeraklılıklanpoetinşiirinäbakêr,deneyeräkonu,neyitaailerivardınicägörmesin.
Şiirintekstinnänişleyärkän,üürenicilerävarnicäteklifetmääbusoruşları:1. Angıduygularlanbaalıherbirşiir?2. Nesoyartistikkolaylıklarınnanpoetyazdırêrlar?3. Gösteräbildilärmiyazıcılarkendiduygularını?4. Angıyazıcınınduygularısizätaayakın?Tekstlärklastaokunêr,yapılêrkantarlamak.Çokmeraklandırêrüürenicileriaaraştırmakurokları,angılarıilerlederlärkendibaşlıı,
yaradıcılıı.T.Zanetinşiirini„Ekmekiçinsöz”üürenirkän,urokbutakımdüzüldü.Varbudünnedäöläişlär,angılarınpaasıölçülmäz.Ohava,su,güneş.Onnarınarasın-
dabulunêrekmektä–insanıneniiyaratması,angısıgeçirerinsanıduumasındanbitkisoluunadan.Büünbizsavaşacezgörmää, işitmää,duymaa,neoekmekinsanadeyni,hemnesoyyoluogeçerteneciktänsomunadan.Taftadayazılı soruşlar,angılarınabizsavaşacezvermääcuvap,göstermääkendidüşünmeklerimizi.
1. „Ekmek–umut,büük raatsızlık, şennik, saalık, kuvet”. Kayılmı sizM.Köseninlaflarınnan?Açıklayınkendidüşünmeklerinizi.
2. Nesoyzaametdökerçiftçilär,ekmääbüüdüncä?3. Nicäsizannêêrsınızlafları„Gevrämesinduygularıçokvarlıktan“?Üürenicilär-etnograflar hazırladılar material „Halk adetleri, baalı ekmeklän“ te-
masınagörähemekmekmaasulu sergisi.Kinogrupahazırladıdiafilm (resimnär) „Ek-määnyolutenedänsofrayadan”.Filminkadralarınayapıldıyazdırma.Artistläryaptılarinsţenirovanie şiirä.Urokta yapıldı derin analiz artistik kolaylıklarına. Bölüklerdä çalı-şarak,üürenicilrgeldilärçıkışa,aniepitettä„aartenä”varderinmaana:küçüktenecik„aar”,neçinkiçiftçininzaametiçokzeetli.Buzanaatsevgili,hatırlı,amaaar,terli,tozlu.Epitettä„körpäekin teni”poet cannadêr tenecii, yardımederduymaaonun sıcaanı,görmää,nicäçiftçikoruyêrekmää...
Lirikayaratmanınüürenmesindävarnıcäkullanmaatürlümetodlarıhemçalımna-rı.Akına,üürenicilärherkeräaçıklayamêêrduygularını,düşünmeklerini,amaonnardaoluşturulêriimoralkalitelär,ilerleneronnarınyaradıcıbecermekleri,zenginneersözü.
36
Proekt metoduZamnadaşüüretimproţesindӓmeraklandırêrproekt metodu,angısıvererkolaylık
üürenicilerin yaradıcı ilerlemesini hem intelektual becermeklerini oluşturmaa. Pro-ekttehnologiyasınınözelliionda,kiüürenicikendisibilgikabletmesinӓaktivpayalêr,proektçalışmasındayaradıcıdüşünmӓӓ,aaraştırmaaüürener,kararaaramaahembul-maa,komukativliiilerleder,kendibakışınıgöstermeyӓ,çalışmayaüürenicileridoorudêr.Üürediciyӓdӓvererkolaylıktürlütemalaradanışmaa,prezentațiyaformalarınıkullan-maa:sözlük,jurnal,gazeta,multimediaproduktu,soțiologiyasoruşturmanınanalizini,bilimdokladı, videofilmh.b.. Proektleri var nicӓ kullanmaanicӓ uroklardabirmodulbütünneştirmesindӓ,ölӓdӓklastandışarıuroklarda.
Proekt metodu – pedagogikatehnologiyası,angısınınneetişkolacılaraorientirolmaabilgilerikendibaşınaintegrirkazanmasında,kieniçalışmakkolaylıklarınaçmasındaaktivpayalmaa.
Üüretmäk proekti–üürenicileräöläsınış,angısıkoyulêrproblemagibi,onnarınne-etliçalışmak,üüredicininhemüürenicininbarabarçalışmanınformasıhemonunsonu-cu,nicaonnarbuldularkolaylıkproektinproblemaçözmesindä.
Proekt çalışmanın temel komponentleri: kurmak, aaraştırmak, toplamak, analiz,göstermäk,modelolmak(kompyuterinyardımınnan),proektkurmak,barabarçalışmak,refleksiya,kendiniüüretmäk.Proektçalışmasıvererüürediciyäkolaylıkdüzmääişitür-lüüürenicigrupalarınarasında.Butakımçalışmakaçêryolherbirüürenicininendüşükuurdanenüüseküüretmäkuurailerlemesindä,reproduktivuurdanyaradıcılııilerlemäk.
Proekt çalışmasının iş etapları:I. Hazırlamak etabı, proektä dalmak:motivaţiyaüürenicilerinçalışmasında,tema-
nın,problemaninhemneetlerinbellietmesi.II. Çalışmanın kurulması hem plannamak: belli olêr grupalar, onnarın neetleri
hem daavaları, informaţiya kaynakları, sonuçları göstermäk kolaylıkları (rapor,prezentaţiya,dokladh.b.).
III.Aaraştırmak. Çalışmanın oluşturması. İnformaţiyayı toplamak: intervyu,soruş-turmak,siiretmäk,eksperimenth.b.
Aaraştırmak sonçların açıklaması. Rapor. Prezintaţiya etabı lääzım, ki çalışmayaanalizyapmää,kantarlamaahemkendininotalamaa,rezultatlarıgöstermää.Bueteptaüüredicininrolubüüer,obütünneştirer,rezümeederhemkantarlêêr.Pekönemni,kiüüretmäkhemterbietmäkefektleriolsunmaksimal.
Zamandaşmetodikaliteraturasındavarbirkaççeşitliüürenmӓkproektleri.Üürenici-lerinçalışmakharakterinӓgörӓvar:informațiya, rollu, praktika, yaradıcı hem aaraştır-mak proektleri.
Vakıdınuzunnuunagörӓproektlӓrvar:- kısazamannı,angılarıtamannanêrbirkaçurokiçindӓbirpredmetinprogramasına
görӓ;
37
- ortazamannı(1-4haftaiçindӓ);- uzunzamannı(birkaçayıniçindä).Proektkurmasındaçalışmakvarnicӓolsınindividual,çifttӓ,bölümnerdӓ.
Proekt işlemesindӓ etaplar
Etaplar Üürenicilerin çalışması Üüredicinin çalışmasıHazırlanmak Proektintemasınıayırmak,
neetlerihemdavalarıbellietmӓk,plankurmak.
Üürenicerdӓmotivațiyakurmak,proektintematikasınahemjanrasınagörӓkonsultațiyayapmak,herbirüürenicininçalışmasınıkantarlamakkriteriayalarınıhepsietaplardadüşünmӓk.
Aaraştırmak İnformațiyanıntoplaması,analizihemsistematizațiyası,intervyuyazması,materialiçinsözleşmӓk,gipotezakurmasıhemkendinikontroletmesi.
Proektiniçindekiliinӓgörӓkonsultațiyayapmak,materialıişlettirmektӓhemsistematizațiyadayardımetmӓk,formasınıkurmaktayardımetmӓk,herbirüürenici-ninçalışmasınıgözletmӓk,kantarlamak.
Çıkışlarıyapmak Proektiüzӓçıkarmak,korumakiçinhazırlanmak.
Üürenicileriproektingöstermesiiçinhazırlamak,yardımetmӓk.
Refleksiya Kendiçalışmanınkantarlaması:„Nebanaproektlӓnişlemӓkverdi?”
Proekttӓçalışanüürenicilerikantarlamak.
Liţeyklaslarındayaratmayazmak–başbecermäk,angısı ilerleder üüreniclerin baa-
lantılı sözünü, taa ii düzer onnarın söz kompetenţiyasını, üüreniciyä komunikativ yolu-nu verer.Yaratma–okulcunundenemekleridünneyikendiiçduygularındanaçıklamaa,göstermääkendibakışınıkimiproblemnerä.Yaratmazorladêrüüreniciyisıraycadüzmääkendifikirlerinizamandaşistediklerägörä,üüredergözäl lafetmää,zenginnedersözü,üürederdilingramatikasına.Buüüretimţıkladaçoktürlüyaratmaçeşitleriveriler. Yarat-ma – fikirlemä çalışmanınplanınıverelim:
Yaratma – fikirlemä yazmak için lääzım: 1) açıklayıntekstintemasını(problemasını);2) temanın(problemanın)aktuallıınıgösterin;3) verilitekstinbaşfikirlerininışannayın;4) temelteksttäavtorunbakışınıbelliedin;5) tekstindilhemliteraturakolaylıklarınaanalizverin;6) verilitekstinotalayın;7) açıklayınhemargumentläyinsizinhemavtorunbakışlarınızı;8) angıproblemalarıaçıklêêravtorkenditekstindä?Nesoyargumentleriogetirer?
Nesoyçıkışaogeler?Cuvaplarıyazın;9) okuyunlafbirleşmeleri,angılarıyardımederlärdüzmääliteraturakolaylıklarının
analizini.
38
Büük klaslarda, gagauz dilini üüretmäk sistemindä, önemli komponent yaratıdılııhemaaraştımayıkaaviletmesindä–artistikhempubliţistikatekstlerintemelindäyarat-maya-fikirlemeyäüüretmäk.
Buçalışmanınilk etapı –üüretmääüürenicileriannamaaverilitekstinmaanasınıhemkantarlamaaonunformasını.İkinci etap –oluşturmaaüürenicilerdäbecermeyigöster-määkendibakışınıtekstiniçindeliinä,oproblemalara,angılarıbuteksttäkaldırılêr,oluş-turmaabecermeyikendifikirinidoluhemkıvrakdüzmää.Yaratma-fikirlemäyazmasınaüürenicileriüüretmäädeyni,üüredicikendisilääzımbecersinbuişi,buuurdaçalışmakonunpedagogikaustalıınıilerleer,dürteronukendidersleriniyaradıcıdüzmesinähemvererkolaylıktaakalitelibilgilerihembecermekleriüürenicilerdäoluşturmaa.
Tekstinkomplekslianalizindäçalışmakvererkolaylikoluşturmaabaalantıgagauzdili-ningramatikabölümnerintekrarlamasını,ilerlederüürenicilerinkomunikativbilgilerinihembecermeklerini,koyulmuşneetiefektivhemoptimaloluşturêr.
Üüretim tedarıkları – o bir baalantılı sincir üüredici hem üürenicilerin arasında,angısıçalışmayıkurmakmetodlarlanhemformalarlanbarabaryardımederkoyulmuşneetleritamannamaa.Başüüretimtedarıı – okul kiyadı,angısıvererkolaylıkdiilsadeüürenmişleri tekrarlamaa,amaderinnetmääkendibilgilerini, enönemli –üürenmääkullanmaabubilgilerisözpraktikasında.Buradaaçılêryolkendibaşınaçalışmayaurok-seminar,yaratma,ekzamenhazırlanmasına.Okulkiyadınpraktikamaterialı–„tekstlerindünnesi”,angısınadaldıynan,şkolacıbaalanêrkulturaortalıına,üürenerkurmaadialogtekstlän,yardımedergörmäälafınyaşamasınıteksttä,ilerleerdilduymasını.Üüretimintemelbircikleri:laf,teksthemkomunikativmodeli,angılarıdevamnıbaalıbiri-birinä.
Uroklarda zengin kullanêrız incä zanaatın türlü janralarını: artistik teksti,muzıka,resimcilik. İncäzanaatlandialogoluşturulêrfikirin incähemdooruaçıklamasında. İn-cäzanaatın ruh kuvedi genişleder üürenicinin hemdünnä arasında dialogun sınırları-nı.Sözleşmektäoluşturarakgöz, kulak (muzıka, resimcilik) süretlerini, şkolacı üürenerannamaaincäzanaatınzordilini,amabolkulturologiyakontekstigenişledergumanitarortalıını,vereräkkolaylıküürenicilerätaaderinhemincäduymaadünneyinunikalhemçeşitli olmasını. Butakım, üürenicinin intelektual, estetika, artistik hem söz çalışmasıgerçeklenerkompleksli.
Şkolacıların yaradıcılık söz çalışmasıgenişverili:demekliokumak,rollaragöräoku-mak,analiz,asoţiativhemstilistikaeksperementleri,anatarlaflarınmetodikası,tekstiannatmak,monologhemdialogsözünükurmak,türlüyaratmasoylarınıhemstillerindäyazması,uydurmak,türlüsituaţiyalarındüzmesi, insţenirovka.Yaratıcılıksınışlarınyap-masındakantarakoyulêr–başarılıolmak.
Komunikativ çalışmanın temel prinţipleri: - üürenicinin ileri fikirin örümektä onaylamak prinţipi,angısındagösteriliskola-
cınınrolungenişlemesiurooplannamakta,hazırlamaktahemoluşturmakta.Za-mandaşmetodlarınhemmaasuzsınışlarınyardımınnanüürenicileräverilerkolay-
39
lıkyapmaaprognozuroontemasınıhemneetleriaçıklamakta,üüretimproţesinaktivpayalmakta.
- kompleksli intelektual çalıştırmasının prinţipi,isteerkiüüredicikullansınuroktaölämetodlarıhemkolaylıkları,hazırlasınöläsınışları,angılarıüürenicininbilgile-rinihembecermeklerinihembiraradaoluşturêr,ilerlederonunintelektualkali-telerini.
- üürenicinin cuvabında argumentleri inandırmak prinţipi,isteergörmäädolu,sı-raycakendifikiriniaçıklamasını,hepsiyadaçoyugagauzdilindäsınışlarınyapma-sında.Buprinţipinbaşnoktası:açanüürenicilärgörerlärlääzımnııaçıklamaaken-dibakışını,problemaçözmesindäkendivariantınıvererlär.Efektivoluşturmasınınbaşşartı:üüredicininhemüürenicilerinbarabarçalışmakprinţipi,partnörolmakprinţipi,saygıduymakşkolacınınfikirinä,onunkişiliinä. Psihologiyalıserbestlik,sıcakatmosferavererkolaylıkherbirüüreniciyäaçıklamaakendibakışınıhemeniideyaları,korkmadaan,anigeerikabuledeceksertkritika.
Komunikativkompetenţiyalarınoluşturmasıgerçeklenerdiilkendibaşına,amamaa-suzkolaylıklarınhemdurumnarınyardımınnan.Aktivmetodlarınbaşneeti:kişiliinpsi-hologiyahemsoţialölä çalıştırması, angısı yardımeder ilerletmääonunkomunikativkompetenţiyasını.Çalışmanınaktuallııaçıklanêronda,anibaşarılıçalışmakvererkolay-lıkkomunikativkişilikoluşturmasına,angısı:kendibecermeklerinimaksimaloluşturer,açıkenigörgüyükabuletmäkiçin,becererannamaakendiseçiminitürlüyaşamakolay-larda,becererdilkolaylıklarınyardımınnançözmääkomunikativdaavalarıtürlüsferalar-dahemsözleşmäkolaylarda.
3.3. Sonuçları kantarlamak strategiyaları hem instrumentleri
Bitkivakıtüüretmäkproțesindäoldubüükdiişilmeklär.Üüredicilerdänisteniler,kiüü-retsinnärhemterbietsinnärbecerikli,talantlıuşakları,üürenicilärdädiilsadebilsinnär,amabecersinnärfaydalıkullanmaaüürenilmişiyaşamakta.Bunnartamannansınnardey-ni,üüredicitürlükantarlamakmetodları,tehnologiyalarıhemformalarılääzımkullansın.
Ne o kantarlamak?- Obirsıkıbaalantıüüredicininhemüürenicininarasında,angısıvererhaberüüre-
diciyä,angıuurdagerçeklendikoyulmuşsubkompetențiyalarhemgöstererüüre-nicilerinbilgilerin,becermeklerin,başarılarınuurunu.
- Obirproțes, angısı yaraştırêr real sonuçları standartlarlanhemsubkompeten-țiyalarlan.
- Üürenicilerinaktivçalışmasıüürenmäkproțesindä.Kantarlamanın neetleri: bellietmääüürenicilerinbecermäkuurlarını; annamaayannışlıklarınsebepini;
40
doorutmaaüüredicininhemüürenicilerinçalışmasınıüüretmäkproțesindä; üürenicilerinbilgilerinähembecermeklerinäkorekţiyahemdiagnostikayapmak; üüretmäkproţesindäbirseçilietapınbaşarılarınıkontroletmäk; herbiruurdaüüretmektäsonbaşarılarınçıkıslarınıbellietmäk.Kantarlamanın funkțiyaları: Üüretmäk –vererstimulüürenmektä,yardımedergenişletmäähemzeedelemää
bilgileri. Terbietmäk –düzerüürenicilerdädoorubakışüüretmäkproțesinä. Diagnostika – izleerüürenicilerdäbilgilerinkalitesiniüüretmäkproțesinetapla-
rında. Doorudan–doorudêrüürenicilerinfikirçalışmasınıölä,kiannasınnarüüretmäk
proțesinihemkantarlasınnarkendibilgilerini. Kontrol funkţiyası –kontrolederüürenicilerinbilgilerinihembecermeklerini. Kantarlamanındavaları:
• Göstermääüürenicilerinbecermeklerini,amadiilyannışlıkları.• İzlemääüürenicilerinindividualilerlemesini.• Üüretmääüürenicilerikendi-kendilerinikantarlamaa.• Motivlemääüürenicileri görmää kendi yannışlıklarını hemçözülmäk yolunu
üüretmäkproțesindä.• Kurmaabaalantıüüredicinin,üürenicininhemanaların-bobalarınarasında.
En önemni üürenicilerä deyni şkolada o başarılar. Bunun için uşaklar lääzım be-cersinnärkantarlamaakendibilgilerinihemyaraştırabilsinnärüüredicininnotasınnan.Zamandaş kantarlamak lääzımolsun annaşılı nicä üürediciyä, ölä dä üüreniciyä hemanaya-bobaya.
- Düzertaauygun,kaliteliüüretmäk-üürenmäk-terbietmäkproțesini;- enilederkantarlamakmetodlarını,tehnikalarını;- bütünneştirerüürenicilerinsonuçlarını.
üüredici
üürenici
- Kablederinformațiyauşaanbilgilerinuuruiçin;
- yardımnêêrüüretmäkproțesindä.
- Annêêr,anilääzımüürenmää,bilmäägagauzdilinihemliteraturayı;
- sınaşêrsistematikişä;- becererkantarlamaakendinihemarkadaşlarını.
ana-boba
Kantarlamak
41
Üüretimprotesindäkullanılêr: ilkinki/diagnostikakantarlamak;formativkanatrala-mak;sumativkantarlamak.Varnicageçirilsinaazdan,yazılıhemkarışıklformalarda.
Aazdankontroldavarnicäkullanmaametodları:sınış,situațiyaanalizi,soruş-cuvapsözleşmesi,diskusiya,breinstorming,proekt,rolluoyunh.b.
Yazılıkantarlamaktaaktivkullanılêrbölämetodlar,nicäyazılısınışlar(türlüdiktant-lar;yazılıişlärsoruşlaracuvapetmäk,yazdırma,fikirlemä,takrir,mini-yaratmaformala-rında;testlär;portfolio;ese).
Diagnostika kantarlamasıbelliederüürenicilerinbilgilerin,becermeklerin,sınaşla-rın,kompetențiyalarınbaşlankıoluşturmakuurunu.Geçirilerüürenmäkyılınçeketme-sindäyadamodulün,temanınüürenmesininilkuroonda.Üüredicininvarkolayıüüret-mäkplanınakorekțiyayapmaa,angısıuyaceküürenicilerinuurunahemyardımedecekileridooruzorluklarısökmää.Notalardiagnostikakontrolişiniyapmakiçinjurnalako-yulmêêr.
Formativ kantarlaması –üürenicininüürenmäk/üüretmäkçalışmasınnıgözletmeninkesilmäzproțesi.Onunneeti–üüretimproțesindäüüredicihemüüreniciçalışmasınınkorekțiyayapması.Vererkolaylıküürediciyäüürenicilerinneetliüürenmäkilerletmesinigözletmäähemyardımeder ilkinki etaplardaüüretmäkproțesinä korekțiya yapmaa,üüreniciyädä–sorumnuunukendiüüretimiiçinannamaa.Formativkantarlamak-üü-renicinikantarlamasıayırıbirurokta.
Sumativ kantarlaması –sonunkukantarlamak,göstererüürenicilerinüüretmäkba-şarılarınıbirbelliedilizamanarasında.Kantarlamakformalarınıhemçalımnarınıayırêrüüredici.
Kendini kantarlamak–kendibilmesi/bilmemesiiçin,becermekleri/becermemekleriiçinbilgi.Kendinikantarlamakolêr,açanüürenicidäoluşturulêrbecermeklär:
a) kendinibirtaraftangörmää,saymayarakkendibakışınıyalnızdooru;ä) kendiişlemnerinäanalizyapmaa.Üürenicinin kendini kantarlaması kurulêr işini kantarlamaktan türlü kriteriyalara
görä.Kantarlayarkankendini,üüreniciişininicäbilgilerintopugörecek,angılarındaher-birindävarkendikantarlamakkriteriyası.
Kendinikantarlamaküüretmäkproțesindäkullanmadeyni,hesabalääzımalmais-tedikleri:
• birtakımkantarlamakkurallarınıkurmaa;• yazdırmaa,neyäkontrolyapılacek,kantarlamakkriteriyalarınıbellietmää;• kantarlamaasadeüürenicilerinbaşarılarını,angılarınıonnarkendilerivererkan-
tarlamakiçin;• kendinikantarlamaklääzımbaalıolsunkendinikontroletmäklän;• üürenicilerin lääzım hakı olsun kendibaşına ayırmaa kontrol davalarını kendini
kantarlamakiçin;• başarılıüüretimdinamikasıkantarlansınsadeonnarınbaşarılarınagörä;
42
• sumativkantarlamasıiçintopluluksistemasınıkullanmaa(diilnotayapılıişläriçin,amakendiişleri,onnariçindetallıinformatiya).
Kendini kantarlamak obyektivolsundeyni,lääzım:1. Çalışmanın motivini annamaa.Üürenici lääzımkendisoruşlarınacuvapversin:
Neçin bana bunu lääzım bilmää, becermää? Ne bän kazanacam, bunu üürenir-säm? Ne kaybececäm, bunu üürenmärsäm?
2. Kendi çalışmasını plannamaa. Üürenicilär lääzımbilsinnär cuvapları soruşlara:Nesoy kuvet lääzım olacek bana bu üürenmäk davasını tamannamaa deyni? Ne lääzım yapayım hem işlemnerin sıralıı nesoy? Nesoy araçlar bana lääzım olacek? Nesoy zorluklar var nicä olsun, nasıl onnarı üstelemää?
3. Etişän başarılara analiz yapmaa.Bunadeynilääzımverilsincuvapsoruşlara:Kab-ledilmiş sonuçlar uyêr mı koyulu neetlerä? Nicä var nicä kontrol yapmaa sonuçla-ra? Deneyecäm mi yannışlıkları? Annayacam mı, neçin onnar oldu?
4. Bilmää notaların harakteristikasını:neiçinkoyulêrherbirnota.Biri-birini kantarlamak vererüürenicileräkolaylıkdiilsadekomunikatiyaya,amaüü-
renilmişmaterialıdabiri-birinikantarlamaktakaaviletmää.Kendiarkadaşlarınbaşarılaruurunuüüseltmäk,sorumnukdoorudêrüürenicileriüürenmeyä,kitaaefektivbaşkasınıkantarlamaadeyni.
Biri-birinini kantarlamak metodu tecillii:• biri-birinikantarlamanıninteraktivharakterivar;• üürenici, üürenicilerin bölümü, kantarlayarkan başka üürenicileri, alêr kendinä
käröläfayda,nicädäonnar,kimikantarlêêrlar;• biri-birinikantarlamakyardımederiileştirmääsoțialhemkomunikativbecermek-
lerini;• üürenicilärtaaiiannêêrlarkantarlamanınlääzımnıını.
43
BİBLİOGRAFİYA
1. BABOGLUN.Publiţistikayazılarından.Kişinev,2000.2. BABOGLUN.Biröküzümüzvar//N.BabogluçevirdiT.Tahiroglu.Kişinev,1984.3. BABOGLUİ.,VASİLİOGLUK.,STOLETNÄYÄA.“MetodikateklifleriV-IXklaslar için”,
Chişinăuâ2000.4. BANCOVAİ.D.,MİLEVAV.G.Gagauzdilindätabliţalar.Chişinău,2010.64s.5. FİLİOGLU V. Ha, tutunalım kol-kola: Okulda üürenicilerä peet toplumu. Komrat,
2004.6. FİLİOGLUV.Cansızıntısı:peetlär,poyemalar.Kişinev,2005.7. GUŢUVLADİMİR.Ghiddeimplementareacuriculumuluimodernizatînînvăţămîntul
gimnazial.Основынациональногокуррикулума.-Chişinău,2007.–110s.8. COŢOFANM.,DOBOŞM.Chiddeteorieliterară.−Bucureşti:Polirom,2001.9. KARAÇOBAND.Seçmäyaratmalar.Ankara,2004..10.KÖSÄM.Düşünmeklär:peetlär.Komrat,2000.11.KUROGLUSÜüsekkuşlarstihlar12.KUROGLUS.KızgınçiilarKişinevkartamoldoveneaska1974.13.YALANCIP.Sünmazyıldızlar.Şiirlär.Kişinev,Huperion.1995.14.ZANETT.Akaryıldız.Şiirlär.Kişinev,1998.15.ZANETT.Dramaturgiya(yaratmapyesalarhemçevirmelär).Kişinev,2006.16.БАБОГЛУН.Бужакежеллери.Kишинев,1979.17.БАБОГЛУН.Гвоздикирасцвеливновь:Повесть,рассказы(переводсгагаузского).
ВИзмайловахудожникО.Градинарь.КишинёвЛитератураартистикэ.1986.18.БАБОГЛУН. Тарафымынпеетлери.Кишинёв,Литератураартистикэ. 1988 (на
гагаузскомязыке).19.БОГДАНОВАO.Методикапреподаваниялитературы.Москва,1995.20.БОРОДОВСКАЯН.В.,РЕАНА.А.Педагогика.УчебникдляВУЗов.–С.-Петербург:
Питер,2001.–299с.21.ГЛЕБОВАЛ.С.,ГРЕКУЛОВАО.Д.Педагогическийэнциклопедическийсловарь.
–Москва:БольшаяРоссийскаяэнциклопедия,2003.–527с.22.ГУЛЯЕВН.А.Теориялитературы.−Москва:Просвещение,1977.23.ЧЕБОТАРЬП.Жанайакын.Кишинев,Литератураартистикэ1989.24.КАРАЧОБАНД.Азбукаоткрытий:стихи.Кишинев,1989.25.KЕСÄM.Tопраанÿрекдÿÿлмеси.Кишинёв,Литератураартистикэ.1983.26.КУРОГЛУС.Ÿÿсеккушлар.Кишинев,Литератураартистикэ1982.27.ПАНИНАТ.С.,ВАВИЛОВАЛ.Н.Современныеспособыактивизацииобучения:
Учеб.пособиедлястуд.высш.учеб.заведений.–Москва:Академия,2006.–s.3–175.
28.ПоспеловГ.Н.Теориялитературы.−Москва:Просвещение,1978.−стр.230-261
44
29.СМЕЛКОВАЗ.С.Современныйурокрусскогоязыкаилитературы.-Ленинград:Просвещение,1990.–239с.
30.ТИМОФЕЕВ Л.И., ГУРАЕВ С.В. Словарь литературоведческих терминов. −Москва:Просвещение,1974.−стр.506
31.ФОНГЕЛЬСОН И. А. Урок литературы. Знания. Умения. Навыки. Творческийпоиск.Книгадляучителя.–Материк–Альфа,2006,-95с.
32.ШВАРЕВАА.М.,ФОМИНАН.Б.Учениесувлечением.Сборникпрактическихматериалов по использованию интерактивных методик в учебно-воспитательномпроцессе.–Хабаровск:Интернэшнл,2005–s.3–195.
33.СОВРЕМЕННЫЙ УРОК В КОНТЕКСТЕ ФОРМИРОВАНИЯ КОМПЕТЕНЦИЙ. И.К.АКИРИРеспубликаМолдова, г.Кишинэу,ИнститутПедагогическихНаук (ISE)https://virtkafedra.ucoz.ua/el_gurnal/pages/vyp9/akiry.pdf
34.http://www.gbm.md/35.https://grt.md/36.https://gagauzinfo.md/37.http://anasozu.com/